Türk Halk Dansları

[Emine]

* Sivas Halk Oyunları Ekibi



* Silifke Halk Oyunları ekibi

Türkiye'de her bölgenin ve aşağı yukarı her köyün kendine özgü dansları vardır.(Bu danslar genel olarak "halk oyunları" terimiyle de belirtilir.Bu danslar içinde toplum dansları ve seyirlik danslar da yer alır.


Sayıları bini geçen köy dansları toplumsal ve seyirlik danslardan ayrılırlar (her bölgenin dansçılarına yiğitçe özellikler yakıştırılmış tır; sözgelimi Ege'de efe; Karadeniz'de uşak; Kars'ta koçak; Erzurum'da dadaş; Orta Anadolu'da seymen; vb.).


Köy danslarına halk müziğinin belli ölçü ve tartımı bulunan "kırık havaları eşlik eder. Dans adımlarının yalın ya da çapraşık olması ağır yâ da çabuk oynanması bunların ayırıcı özellikleridir.


Dansların müzikli ya da türkülü olanlarına özel adlar verilir. Doğu Anadolu'da nanay denilen oyunlar ağır çalgısız yalnızca türkü eşliğiyle oynanır. Kızlarla erkeklerin karşılıklı atışma biçiminde türkü söyleyerek oynadıkları danslaraDoğu Anadolu'da nakışta adı verilir.

DANSLARIN ADLARI

Halk danslarının adları daha çok söz konusu dansın oynandığı kesimin yerel deyimlerinden oluşur. Bazı adlar dansın oynandığı türküden alınmıştır bazı danslar da köylerin adıyla anılır: Sivas'ın kartal halayı; Hemsin horonu; Simav zeybeği; Muş horo'su; vb.


Adlarını oyunun adımlarından önemli hareketlerinden oyun sırasında bedenin aldığı biçimlerden alan danslar da vardır: Atlama horonu (Maçka); çift ayak (Çoruh); göbekleşme (Zonguldak); sekmece barı (Erzurum); üç ayak (Ergani Giresun Maraş Bingöl Trakya); vb. Oynanış ya da yürüyüşü yavaş ağır canlı durgun olarak süren dansların türleri arasında da ağır ayak (Kars) ağırlama (Sivas) durgun Çoruh deli horon gibi danslar sayılabilir. Bazı dansların da sırayla karşılıklı halka olarak oynanmalarına göre adlandrrıldıkları görülür: Düz oyun (Bilecik); halka oyunu (Eskişehir); karşılama (Giresun); omuz halayı (Tokat). Oyuncu sayısının yanı sıra oynayanların kadın ya da erkek olması da bazı dansların adlandırılmalarına ölçü olur: Çift zeybek (Çanakkale); kız havası (Uludağ); tek oyun (Muş) dörtlü oyun {Urfa); vb. Danslar düzenleyicilerinin adıyla da anılırlar. Bazen bu ad bir efsane kahramanının bir yiğitin bir halk ozanının adı olabilir: Deriko (Gaziantep); Köroğlu zeybeği (Bayburt); vb.
Bir esnaf kolunun ya da bir mesleğin de danslara ad olarak konduğu bilinmektedir: Çiftçi oyunu (Şebinkarahisar) ; oduncular (Erzurum); vb. Hayvan adlarının takıldığı danslar da oldukça çok sayıdadır. Bu tür adlandırmalarda genellikle hayvanların yürüyüşlerinden ya da özelliklerinden yola çıkılarak ad konulmuştur. Kökenleri çok eskilere giden bu tür dansların bazılarında taklit özelliği zamanla görülemez olmuş dansta yalnızca ad kalmıştır. Bunlara arı oyunu (Sinop) çil keklik (Erzincan) kurt halayı (Sivas Yozgat) teke zortlatması (Fethiye) örnek gösterilebilir.



Oyun sırasında oyuncuların ellerinde oyunla ilgili olarak taşıdıkları silah çalgı ya da başka gereçlere göre de danslar bıçak havası (Çanakkale) kalkan oyunu (Bursa Kütahya Muğla) kılıç oyunu (Rize) vb. diye adlandırılır. Bir iş ya da hareketin taklit edildiği oyunlar da vardır ve bu dansların da adları o iş ya da harekete göre verilmiştir. Bağ belleme oyunu (Afyon); esir almaca (Sinop); vb.

DÜZEN VE ADIM

Danslar oyuncu sayısına göre üç kümede toplanır: Tek oyunculu çift oyunculu ve toplu danslar. Tek oyunculu danslar da kendi aralarında kadınların oynadıkları ve erkeklerin oynadıkları danslar diye ikiye ayrılır. Tek erkeğin oynadığı oyunlar arasında ceylan yüzbir diringi (Kars) pekmez oyunu (Maraş) sayılabilir. Tek olarak kadınların oynadıkları danslarsa sarı gelin sümbül (Kars) vb 'dir. Zeybek oyunları da genelde tek oyunculudur.

Türk halk danslarında kadın-erkek ayırımı çeşitlilik gösterir. Bazı danslar iki kadının bazıları iki erkeğin bazılarıysa iki kadın ile iki erkeğin oynadığı toplu danslardır. Çeşitli yörelerde oyunu iki erkek oynamaktayken bunlardan birisi kadın öbürü erkek kılığında dansı sürdürür. Ayrıca bir kadın ile bir erkeğin çift oluşturarak oynadığı danslar da vardır.

Toplu olarak oynanan danslar sayıca çok olmakla birlikte başlıca iki ana bölümde toplanırlar: Yalm düzenli danslar; karmaşık düzenli danslar. Bu iki ana bölüm arasındaki başlıca özellik yalm düzenli danslarda oyuncu halkasının (ya da sırasının) başında bir başçeken bulunma sidir. Karmaşık düzenli danslardaysa her oyuncu kendi başına bağımsız hareket eder. Toplu danslarda bilinen en eski düzen halka biçimindedir. Halk dansları düzenlerinden biri de geçit alayı biçimindedir. Birçok yerde kışın sert koşullarından korunmak bolluk sağlamak gibi dileklerle geçit alayları düzenlenir. Bu alaya katılanlar ev ev dolaşıp dans ederler.


Dans düzeni açısından halk dansları ilgi çekici hareketler kapsar. îki sıralı danslarda Silifke'nin keklik mengisi oyununda olduğu gibi karşılıklı sıralar ilerleme-gerileme hareketleriyle oyunu gerçekleştirirler.
Kars'ın nazeyleme'sinde karşılıklı kız ve erkek oyuncu sır alan ters yönde iki yana kayarak dans ederler. Tokat'ın ellik adlı oyununda sıradaki dansçılar geri geri giderek yürürler. Sivas halaylarının bazılarındaysa sıra oluşturan oyuncular birbirlerine yaslanarak oyunu sürdürürler:

Danslarda atılan adımlar ve hareketler de çok çeşitlilik gösterir. Bazı halk danslarında gövde düzensiz kıvranış bükülüşler içindedir. Karadeniz oyunlarında gövde genellikle titretilerek sallanılarak oyun sürdürülür. Dar alan içinde gövdenin bir eksen çevresinde iki yana ya da öne-arkaya sallanmasıyla dal-galanmasıyla çalkalanmasıyla oynanan oyunlar da vardır. Bazen bu hareketler baş kollar göbek karın kalçalarla da yapılır. Oturmalı danslar ayrı bir küme oluşturur. Tam oturmalı danslarda gövdenin belden aşağısı hareket etmez.


Çömelik oynananlarda ayaklar hareket eder. Hareket olarak dönme ve frrlanmalarla oynanan oyunlar arasında dönme oyunu (Tekirdağ) Tavas zeybeği (Denizli) vb. sayılabilir.
Halk danslarında sürekli ve dönüşlü diye bir ayırım da yapılır. Sürekli danslarda hareket hep eski duruma dönmeksizin ilerleme biçiminde olur (geriye dönüş yapılmaz). Sola doğru hareket ediliyorsa hep sola sağa doğru başlanmışsa hep sağa ilerleme yapılır. Dönüşlü danslar-daysa iki adım atıldıktan sonra başlama noktasına aynı ya da eksik adımla dönülerek oynanan dans çeşitleri vardır (sözgelimi Sivas'ın şeyhane adlı oyunu üç adım ileri bir buçuk geri ve bir adım sağa atılarak oynanır).


Adımların atılışı da oyundan oyuna değişiklik gösterir. Halay'larda daha çok sağdan sola hareket edilir; sol ayakla sola adım atılıp sağ ayak solun yanına çekilerek oynanır. Halayın türüne göre de adımlar değişebilir.


Halk danslarında adımlar müziğin türüne ve vuruşlarına göre de değişiklik gösterir. Oyunlarda kolların adım atışlarına uydurulması da ayrı bir değer taşır (zeybek oyun-ları'nda adımlarla birlikte kollar yukarı kalkar). Ayrıca oyun sırasında oyuncuların birbirleriyle kucaklaşmaları da Türk halk danslarına özgü bir davranıştır; el vuruşlar da belirgin özelliklerden sayılır. Bazı halk danslarında mendil kaşık tef gibi değişik gereçlerden yararlanılarak oyuna çeşni katılır.