Molla Nəsrəddin

[Azeribalasi]

Molla Nəsrəddin
(1208-1284)

Xalqın elmləri ikidir: həqiqətdir ki, onu təhsil eyləməkdə aciz olur və
batildir ki, onun təhsili faidəverməz.
Vazeh

علم خلق بر دوگونه باشد،حقیقت که بر تحصیل آن عاجز ماند،باطل که تحصیلش بی فایده باشد
میزا شفیع واضح

وقتی نام ملا نصرالدین به گوش ما می رسد ،ناخود آگاه به یاد حکایتهای خنده دار و شیرین وی می افتیم.به گونه ای که تصور می کنیم آن حکایات تنها برای سرگرمی و تفریح ما به رشته ی تحریر در آورده شده اند.بسیاری ملا را فردی ابله، ساده و عوام می پندارند.اما تناقضی پیش می آید بدین گونه که:چگونه فردی به این ساده گی قادر به تحریر درآوردن چنین کتاب پند آموزی شده است. برای مقابله با این تناقض ،متأسفانه در برخی از مقاله ها ،شخصیت ملا نصرالدین را غیر حقیقی خوانده اند و او را زاییده ی تخیل نویسنده ای بزرگ ولی گمنام خوانده اند!این نویسنده ی بزرگ و گمنام برای بیان داستانهای خود از شخصیت ساده و ابله ملا استفاده کرده است!اما واقعیت
همواره همانی نیست که به نظر می رسد،مقاله ی زیر خلاصه ی چند مقاله ی علمی ست که از نظر گذرانده می شود:

ملا نصرالدین ،تولد به سال 1208 میلادی و وفات به سال 1284.م. یکی از بزرگترین متفکران و عالمان ترک ،که تقریباً زندگانی وی مصادف با حضور دو عالم بزرگ دیگر به نام های شمس تبریزی(وفات 1247)ومولانا جلال الدین(1207-1273)بود.این سه عالم بزرگ در مدت زمان زندگانی مشترک،بارها همدیگر را زیارت کرده اند

مشکلات زمان که از بیدادی حکومت تیمور بیگ گرفته تا ریا و تزویر زاهدان و عالم نماها همگی مسؤلیتی در برابر این عالمان قرار داده که هر یک به نوبه ی خود سعی در مقابله با این شرایط و رسوایی زاهدان و ظالمان زمان داشته اند.با اینکه مثل ها و حکایات یاد شده از این سه بزرگوار به دلیل تداخل زمانی و ملاقات های چندی که اشاره شد،تا حدی شبیه به هم بوده اند.اما هریک در رساندن مقصود خود شیوه ی به خصوص خود را برگزیده اند

زبان شمس،زبانی بود که به غیر از چند خواص فیلسوف و عارف ،کس دیگری قادر به درک مقصود عارف نبود.به گونه ای که خود شمس بر این موضوع واقف بوده

"او کيشی اوچ خط يازدی،
بيرين او اوخويويب باشقاسی يوخ،
بيرسين هم او اوخيوب هم باشقاسی،
بيرسين نه او اوخودی نه باشقاسی؛
او اوچونجی خط منيديم"

مقالات شمس تبریزی

ترجمه
آن مرد سه گونه خط نوشتی
يکی او خواند لاغير
يکی هم اوخواند وهم غير
يکی نه او خواند نه غير او
آن خط سوم منم

شمس تبريزی

اما زبان مولانا کمی نسبت به شمس سهل تر بود به گونه ای که قابل درک به نسبت بیشتری از طبقات جامعه بود.اما در این میان ملا نصرالدین برای بیان مقصود خود شیوه ای برگزید که سخن او از فیلسوفان تا عامیان قابل فهم باشد.سخنان عامیانه و به ظاهر ساده ی ملا نصرالدین دارای فلسفه ی پیچیده ومنطق قوی بوده اند.به گونه ای که خود مردم عادی با دیدن موضوع،شرایط را سنجیده و خود پی به اصل موضوع ببرند.اما در زمانی که مردم حتی با چنین شیوه ی عامیانه قادر به درک سخنان فیلسوفانه ی ملا نیستند ،موجبات عذاب وی گشته

حکایت:روزی ملا در مسجدی مردم را پند می داد وطبق معمول از طنز خاص خود برای فهماندن اصل موضوع مردم را نصیحت میکرد،اما با چندین بار تکرار متوجه می شود که مردم فقط به خاطر شخصیتی که از ملا در ذهن سپرده اند میخندند و نه به اصل مطلب پی میبرند.اینجاست که ملا با همان شیوه ی معمول می گوید

ای مردم زمانی که ملا برای شما سخن می گوید و شما دهان باز مانده،چشمان بسته و سر به سوی آسمان دارید و آنگاه که آب دهان و بینی و چشم شما از شدت خنده در هم آمیخته شما بر ملا نمی خندید ،اگر آئینه ای در بر داشته باشید خواهید فهمید که بر که می خندید!اما با هر بار تکرار کردن این نطق مردم بیشتر می خندیدند که شرایط اسفناک زمان او را بیشتر معلوم می کند

هر چند که محل ولادت ملا به طور واضح آشکار نیست،اما شکی نیست که از یکی از سرزمینهای ترک برخاسته است..با این حال خلاصه ی کتابهای او به چندین زبان فارسی و عربی و... ترجمه شده است و شخصیتهای زیادی به پیروی از وی مشکلات جامعه را با حکایات طنز به میان کشیده اند.از جمله میتوان به سید عظیم شیروانی،میرزاعلی اکبر طاهر زاده ،عبدرالرحیم بای حق وئردئیف،علی قلی غم گسار،محمد سعید اردوبادی ،معجز شبستری و... اشاره کرد

لازم به ذکر است که در سال 1906 میلادی در تفلیس این اثر به چاپ رسیده و ازسال 1906 تا 1918 در همان شهر تا 340 بار به تجدید چاپ رسیده،در سال 1922 تا 1931 چهار بار در تبریز این اثر به چاپ رسیده است.وچیزی در حدود 400 بار در باکو به چاپ مجدد رسیده است

Səkkiz əsrə yaxındır ki, onun adı gələndə Anadoludan tutmuş, Çinə qədər uzanan böyük bir ərazidə yaşayan türklər istər-istəməz gülürlər. Çünki onun adını eşidən kimi adamın yadına özündən asılı olmayaraq, onunla bağlı hansısa lətifə düşür. Bu gün Orta Asiya adlandırılan qədim Türküstanda və Azərbaycanda,Tatarıstanda, Başqırdıstanda, Xakasiyada, Krımda, Kabarda-Balkarda, Qaraçay-Çərkəsdə, Balkan ölkələrində, bir sözlə, hər yerdə kimdən lətifə soruşsan, həmin şəxsin söylədiyi ilk lətifə Molla Nəsrəddinlə bağlı olacaq. Söhbət türk dünyasının məşhur oğlu, insanlara sağlam, mənalı gülüş bəxş edən və söylədikləri ilə həm də onları düşündürən Molla Nəsrəddindən gedir. Bu insan müxtəlif ləhcələrdə danışan və bir-birindən minlərlə kilometr uzaqlarda yaşayan türklərin hamısı üçün doğma, başqa sözlə, özününküdür. Belə ki, Anadoluda məhəbbətlə onu Nəsrəddin Xoca, Azərbaycanda Molla Nəsrəddin, Orta Asiyada - Türküstanda Xoca Nəsrəddin adlandırırlar. O, elə əfsanəviləşib ki, özbək onun Özbəkistanda, qazax Qazaxıstanda, tatar Tatarıstanda, türkmən Türkmənistanda, azərbaycanlılar Azərbaycanda anadan olduğunu güman edir. Əslində Molla Nəsrəddin həm azərbaycanlı, həm özbəkistanlı, həm anadolulu, həm tatarıstanlıdır. Yəni harada türk yaşayırsa o da oralıdır. Nə qədər adı mifik bir şəxs kimi çəkilsə də, o, güldürərkən düşündürən və türk mədəniyyətinin tarixinə adını əbədi həkk etdirən bir şəxsiyyətdir. Onun dodaq qaçıran hər lətifəsində dərin bir məntiq var. Təəssüf ki, Molla Nəsrəddinin lətifələrindəki insanı heyrətə salan yığcamlıq və məntiq indiyədək tam araşdırılmayıb. Dünyada Molla Nəsrəddin kimi güldürən və eyni zamanda düşündürən, hər sözündə ən məşhur elm adamını belə, heyrətə salan elmi, fəlsəfi məntiqi olan ikinci bir şəxs tapmaq çətindir. Onun lətifələrində ən çətin bir vəziyyətdən çıxış yolu var. Molla Nəsrəddinin böyüklüyü də məhz bundadır.