1917 - 1920 Iğdır Milli Hükümetinin Şehit Milis Komutanları

[Azeribalasi]

1917-1920 Iğdır Milli Hükümetinin
Şehit Milis Komutanları;
Şehit Kasım Beğ (Obalı) Kasımcan çarpışması
Şehit İbrahim Bey (Ağaverli) Oba Çarpışması
Şehit İsmail Bey (Küllüklü) Çarpışma,Suikast
Şehit Necef Bey ve Oğlu Ali(Necefali)Çarpışma
Şehit Hacı Ali Balo Oğlu, Yarmalar çarpısması
Şehit Medet Zengi, Silah sevkiyatı çatışması.
Şehit Nağı Bey (Ali Köçek) Kamerli çatışması
Şehit Abuzer Bey ve Oğulları ( Ramazankentli)
Şehit Sadık, Nurali Beyler (Zülfikar)
Şehit Meşhedi Halil Bey( Dize)
Şehit Kerbelayı Sadık Bey( Dize)
Şehit Cabbar Bey (Melekli)
Şehit Mustafa Bey Taşburun Çarpışması
●İleri gelen tanınmış, suikaste uğrayan Beyler.
Şehit Molla Hanife ve Oğlu (Melekli)
Şehit Teymur Ağa (Iğdırmava)
Şehit Cafer Kulu Bey (Sultanabad)
Şehit Emir İbrahim Bey (Sultanabad)
Şehit Emir Hasan Bey (Iğdırmava)
Şehit Safter Bey (Iğdırmava)
Şehit Hacı Esadullah Bey (Dize)
Şehit Abdurrezzak Bey ( Dize )
Şehit Kerbelayı Paşa Bey ( Kacer)
Şehit Behman Bey ve Oğlu (Hakmehmet)
●10 Mart 1917 ılımlı Ermenilerin teklifiyle ortak Iğdır İcra Hükümeti Kuruldu.
Yonetim:
Başkan Ali Ekber Tufan (Melekli)
Ahmet Bey( Ahıskalı)
Rıza Bey (Nahçivanli)
Şehit İsmail Bey ( Küllük)
Ermenilerden
Arsen Efendi ( Merkez)
Haçador Efendi ( Ali Kamerli)
Varthan Efendi ( Merkez)
Ruben Kanayan (Merkez)
Ohanes Efendi (Evci Köyu)
●4 Mayıs 1918 Mayıs, Ermenilerin düşmanlıkları üzerine, Vedibasar, Tuzluca, Aralık, Şerur, Zengibasar, Serdarabad'ı kapsayan Iğdır Milli Hükumeti Kuruldu. Tamamı Türklerden oluşan Hukumetin başkenti Melekli oldu.720 delegenin 700 oyunu Ali Ekber Tufan alarak başkan oldu.
Yönetim:
Iğdır Milli Cumhuriyet Yönetimi:
Başkan: Ali Ekber Tufan (Melekli)
Eğitim Nazırı: Abbas Kulu Bey(Yalçın)
Savunma Nazırı: Şehit İsmail Bey (Küllük)
İaşe Nazırı: Süleyman Abbasoğlu (Kacer)
İçişleri Nazırı: Meşhedi Abbas Vural (Iğdırmva)
Maliye Nazırı: Şefi Öcal
Adalet Nazırı: Şehit Kasım Bey (Obalı)
Zıraat Nazırı: Gulam Ali Bey (Sultanabad)
Jandarma Komutanı: Hasan Bey (Nahcivanlı)
Genel Sekreter: Azizbey Rahimoğlu (Melekli)
Askeri Güç:
Tuzluca Kuvvetleri: Şamil Ayrım
Süvari Komutanı: Hacı Mirza Bey (Vural)
Amarat - Çakırtaş Kuvvetleri: Seyit Muhtar Bey
Aralık Kuvvetleri: Bilal Toksöz, Koçak Nesib
Aras Irmağı Solu-Zengibasar: Hüseyin Zengi
Gernibasar: Hüdayar Kasımoğlu
Şerur: Hacı Cabbar Bey
Kağızman: Ali Rıza Ataman
Vedibasar: Abbas Kulu Şadlinski
Karakoyun: Ekber İbişoğlu, Abbas Kulu Yalçın
Ağaver: Şehit İbrahim Bey
Ali Kamerli : Gündeli Muhammed
Ali Köçek: Şehit Nağı Bey
Orta Alican: Ayvaz, Paşa Ekinci, Abuzeroğulları
Ramazankent: Esad Kulizade, Ali Nevruzzade
Sederek: Elekber Kâtta
●Tiflis Türk Kurultayı ve Bakü Kafkas İslam Kurultayından Iğdır'a silah yardım kararı alındı.
●Tiflis ve Bakü'den 1918 senesi Resulzade ve Topçubaşı yardımıyla, Ali Ekber Tufan, üç silah sevkiyatı gerçeklestirdi.Tağıyev sayesinde para yardımi yapıldı.
●8 bin genç, 1500 süvariden oluşan birlik sağlandı.Silah temini Bakü ve Tiflis'ten yapıldı.
Tahkim sağlamdı fakat akış ve iletişim çok zordu. Aralık'ın doğusu tamamen bataklık ve sazlık alandı, Nahçivan'a ulaşım ancak Bayazit üzerinden mümkündü ve bu durum kardeş Nahçivan'la yardim ve ulaşımi çok kötü etkiliyordu.
●1905'ten beri Kafkasya'da sokaklar kan gölüne dönmüş, 10 binden fazla masum insan katledilmiş, 2 bin yerleşim birimi yok olmuştu.
Anadolu'dan kaçan aynı katil Ermeniler Iğdır ve Revan'a gelmişti.Kafkasya Türkleri Difai ve Cemiyet-i Hayriye sayesinde silahlanıyor her genç eğitiliyordu.Eller tetikteydi.
●Iğdırlıların ilk bilinen silahlı eylemi, 1914 senesinde Bayazit Türk Tumenine saldıran Rusları arkadan çevrelemek, ikmal yolunu kesmek, karakol baskınları ve Köprüköy Meydan Muharebesinde yardımdı.
●1917 senesinin başlarında Azeri Türklerine önce teditler, sonra ev ve kapıları işaretleme ve suilkastlerler başlamıştı.
●Iğdır Milli Hükumetinin talebi üzerine toplanan imzalar ile Bayazit Tümen Komutanı İsmail Hakkı Paşaya müracaat üzerine 20 Mayıs 1918 senesi Osmanlı Tümen'i Iğdır'a girdi.
●Aras'in karşı kıyısı ve Zengibasar, Serderabad dahil Ermenilerden alındı.Belediye Yönetimi oluşturuldu.
●1. Dünya Savaşının kaybedilmesi ardından 20 Mayıs 1918 senesi Iğdır'a giren Osmanlı Ordusu geri çekilmek zorunda kaldı.
●Tebriz'den dönen 13. Tümen Komutanı
Ali Kemal Paşa, Ali Ekber Tufan'a "Bizler gidiyoruz Ermeni canilerle karşı karşıyasınız, Allah yardımcınız olsun. Hemen Zengibasar'da teşkilat kurup tampon bölge oluşturun. Biz tekrar gelene kadar dayanın" demiş, yüklu miktarda silahı kendisine teslim ederek Iğdır'dan ayrılmıştır.
●28 Mayıs 1918 Rusların Ermeniler için yola çıkardığı Vagonlar dolusu silahlar, Uluhanlı Tren istasyonuna yapılan Iğdırli Milislerin baskıniyla ele geçirildi
●Kasım 1918 senesi 23 köyün katılımıyla Aras'ın Kuzeyinde Serdarabad Milli Şurası Kurulur. Fakat ilk saldırıda çözünen milisler Iğdır'a doğru göçe kalkar.
●Erivan içlerinde teşkilatlanamayan Türkler kan akmadan göç seçeneğini kullanır.
●7 Aralık 1918 Iğdır ve Kars İstiklal Savaşı verir. Ermeni Alayı bozguna uğratıldı. 300'den fazla Türk Milis şehit oldu. Hacı Ali Balooğlu burada Şehit oldu. Kars'a ağıra mal olduysa da Ermeniler Iğdır'a giremedi.
●29 Aralık 1918 İstanbul'a telgraf çeken Yakup Şevki Paşa; "Aras'ın çevresinde 2 bin Türk öldürüldü, 5 binden fazlası yurtlarından edildi"
●7 Aralık 1918 Ermeniler topluca Melekli'ye saldırdı. Yaşanan kireler çarpışmasinda Ermeniler püskürtüldü. 200'den fazla ölü bıraktlar.
●Melekli bin kişiden fazla milis gücüne sahip en güçlü teşkilata sahipti. Ali Ekber Bey, Celil Bey, Ağa Bey, Züflikar Bey, Halfe Kulu Bey, Aziz Bey milis komutanlarıydı. Şehrin belirli kısımlarında acil müdahele birlikleri gönüllü olarak konuşlanmış, nöbet sistemi kurulmuş, her çatışma alanına yardıma koşuyorlardı.
●Iğdırmava ve Sultanabad, Abbas Işık, Hacı Mirza Vural ve Muhtar Bey etrafında toplanmış muazzam süvarı birliği kurmuşlardı.
●7 Aralık 1918 Ayni saatlerde General Dolhanof Kars'a Andranik ise Zengezur ve Nahçivan'a saldırdi.
●8 Aralık 1918 Yenice ve Şerur baskınları püskürtüldü
●Abbas Kulu Şadlinski kuvvetleri Vedibasar, Aralik ve Melekli Kuvvetleri Ermenileri Develi Istasyonuna kadar püskürttü. Erivan'da 3 gün süren şehir çarpışması yaşandı.
●Siviller yaşli, çocuk ve kadınlar Hoy ve Maķü'ye yollandı.
●21 Mart 1919 Gerilla hareketi başladı.
Milisler havaların düzelmesiyle artık Kireler ve Yarmalarda yaşamaya başladı.
●Gece baskınlarıında Türkler üstün hale geldi.
●Şamil Bey, Kağızmanlı Ali Rıza Ataman beyle kuzey köylerini koruyorlardı. Güllüklü İsmail Beyle irtibat halindeydiler.
●26 Aralik 1918 Cenub'i Garbi Kafkas Hukumeti kuruldu ve ayni ay içinde meclisi İngilizler tarafından basılarak yöneticileri Malta'ya sürgun edildi. Çoğunu öldürdüler.
●Aynı gün Abbas Kulu Şadlinski esir alındı ve Ali Ekber Tufan kaçmayı başardı.
Abbaskulu Şadlinski Bey Erivan'a götürüldü. Kurtarılması için İngilizlere yüklü miktarda rüşvet verildi.
●Gök Mescid'in ruhani meclisi tutuklandı.
Erivan içinde Türkler ayaklandı. Kanlı şekilde bastirıldı.
●1 Mart 1919 Ermeniler Vedibasar'a saldırdı.
Abbas Kulu Şadlinski önderliğindeki milisler tarafından püskürtüldü. Aralık ve Vedibasar'da yapılanma çok güçluydu.
●30 bin kişilik kuvvetle Kafkasya'nin geneline dağilan İngilizler, 24 Mayis 1919 senesinde 6 bin kisilik kuvvetle aras boyunu yürudüler.
Iğdir'a girmeye cesaret edemediler.
Igdır, Türkiye siniri olup 11 .Tumene yakindı ve direnişleri vardi. Engebeli arazileri vardi.
Vedibasar, Gernibasar, Şerur ve Nahcivan'ı işgal ettiler..
●Nahcivan'i Ermenilere teslim ettiklerini dünyaya ilan ettiler..!
●Bayazıt'ten 2 tabur Türk askeri Albay Veysel Ünüvar, Yüzbaşı Halil Bey direnişi başlatmak için 2 taburla sivil olarak Nahçivan'a geçti. 5 Bin kişilik alay kuruldu.Nahçıvan Hanı Kelb Ali Han ile birlikte Iğdırlı Milislere destek veriyorlardı.
●6 temmuz 1919 da Ermeniler Büyük Vedi'yi talan etmek icin saldirdi fakat Iğdır Milli Hukumeti birlikleri yardima gidince iş bozuldu ve 800 ölü 1200 yarali vererek geri çekildiler.
●2 Temmuz, Ermeni diplomatlar Melekli'ye gelerek 70 köyün teslim edilmesi istenir. Redddilir fakat 23 Azeri köyü maalesef Ermenilere inanarak silahları teslim eder.
●15 Temmuz Erzurum kongresi daveti gelir. Hüseyin Zengi ve Muhtar Bey Erzurum'a gider. Haberler güzeldir ve moraller yükselir.
Dönüşte Kâzım Karabekir Paşanın üç emriyle dönerlerler. Direnişe devam etmeleri kesin emirdir..!
●70 yaşındaki Obalı Kasım Bey, Iğdır Milli Hükümeti Adalet Nazırıdır.Temmuz 1919 Ermeni saldırılarında 300'den fazla Ali Kamerli Gündeli Muhammed birliği ve Obalı gençlerden oluşan 200 kişilik birliği ile yaklaşan Dro'nun birliklerine dur demek için Kasımcan üzerinde catışmaya girdi..
Kendinisine destek vermek için yetişen,
●Ağaverli İbrahim bey 150 kişiden fazla birliğiyle toplu şekilde şehit düştüler.
Akabinde Ermeni birlikleri püskürtültüldü fakat Ağustos ayında tekrar saldıran Ermeniler bayram namazi kıldıkları esnada cemaati toplu şekilde kurşuna dizip yaktılar. 110 Genç ayrica şehit verildi.
●Kasım Bey'in şehit düştüğü mevkiye "Kasımcan" adı verildi
●İbrahim Ağa El Ver >Ağaver Köyü ismini aldı.
●10 Temmuz 1919 Necefali ve Kadıkışlak çarpışması yaşandı. Şehit Necef Bey ve Ağaverli Şehit İbrahim Beyin milisleri Ermenileri püskürtür
●Necef Bey ve Oğlu Ali Şehit oldu.
●Necefali Köyün ismi oldu.
●15 Temmuz 1919'da Küllük Köyüne saldıran Ermeniler Güllüklü İsmail Bey'in 300'den fazla milisiyle püskürtüldü fakat saldırının bitmesinin hemen ardından Harun isimli Ali Kamerlili bir Ermeni tarafından sinsice vurularak suikaste uğradı.
Külluklü İsmail Bey Iğdır Milli Hükümeti Savunma Nazırıydı.
●Şehit Medet Zengi, Zengibasar Milis Komutani Hüseyin Zengi'nin amcası oğludur. Huseyin Zengi ve Meleklili Ali Ekber Tufan'ın gerçekleştirdiği, Uluhanlı-Zengibasar Tren İstasyonundaki silah sevkiyatı esnasında vagonlara saldıran Ermenilerin kurşun yağmurunda şehit olmuştur.
●21 Temmuz 1919 Ali Köcekli Nağı bey Gündeli Muhammed'in Ali Kamerli'de ki mücadesine 200'den fazla Süvarisiyle yetişir.200'den fazla Ermeni öldürülür...
●3 Temmuz 1919 İgdeli ve Serderbad'tan acı haber; 130 Azeri Genci şehit düşmuştür..
●6 Temmuz 1919 Melekli'ye saldıran Ermeniler 400'den fazla ölü bırakarak çekilir.
2 dağ topu ve 3 makinalı tüfek, birçok esir bırakırlar. Melekli'den 30'dan fazla şehit vardır.
●6 Temmuz 1919 Bayazit'te ki Tümenle irtibat sağlayan Iğdır Milis Komutanları yardım istedikleri, Cavit Erdel Paşa çaresizdir. Yardım edemez ve Ali Ekber Beyle göz yaşları içinde helalleşir, vedalaşırlar.
●12 Temmuz'da Iğdırmavaya saldıran Ermeniler, şehir merkezinde esir aldıkları önemli Tüccar ve ileri gelenleri sokakta infaz eder.
●16 Temmuz 1919 Gödekli köyünden acı haber gelir. Brukan aşirerine saldıran Ermeniler 600'den fazla müslümanı katletti. Sağ kalanlar Van'a geçti.
●17 Temmuz 1919 Kacer ve etrafı boşaltılır.
●29 Temmuz 1919 Avşar Meydan Savaşında Kocak Nesip Çiflik, Bilal Toksoz, Mehemmed Turan, Abbas Kulu Şadlinski, Esad Kulizade, Abuzeroğulları, Ayvaz Ekinci, Ali Nevruzzade ve 200 Şerurlu Milis Ermenilere aman vermedi. Püskürtüldu.
●5 Ağustos 1919 Taşburun çarpışması yaşanmış, Melekli Milisler, Kacerli Suleyman oglu Abbas, Şiracı,Hüseyinkent milisleri desteğiyle saldıran Ermeniler püskürtüldu. Mustafa Bey burada şehit oldu. 7 bin sivil Türk için Aralık'a geçiş koridoru nihayet açıldı.
●19 Ağustos 1919 etrafındaki Kerimbeyli, Ramazan Köy dahil 6 köyün Köprübaşında toplandığı Dize köyü Ermeni Alayınin ağır ateşine dayanamaz. Katliyam büyük olur.
●Goçular Kırgını ismiyle anlılır
●Koçkıran ismi köye verilir.
●12 Ağustos 1919 Aliköçek'e saldıran Ermeniler püskurüldü fakat 3 ay önce Ermenilere kanıp silahlarıni teslim eden Gedikli,Hamurken ve Tavuskün'den acı haberler gelir. 300'den fazla şehit vardır.
●12 Ağustos 1919 Tuzluca- Tavuskün köyünde 150 Türk katledildi.
●Ağustos 1919 Karakoyun'a saldıran Ermeniler, Eğitim Nazırı ve Milis Komutanı Abbas Kulu Yalçin bey ve Ekber İbişoğlu güçleriyle püskürtülür.Erhacı'ya çekilirler.
20 Ermeni öldürüldü, 12 Azeri Türkü milis şehit düşdü.
●6 Eylül 1919 Hakmehmet'ten acı haber, 80 kişi katledildi.Behman bey ve oğlu Mehmet şehit edildi.
●Mevkiye "Mehmedin Hakkı" ismi verildi..
Daha sonra Hakmehmet Köyu oldu.
●13 Eylül 1919 Ermeniler Kasımcan-Oba'ya saldırdı.
Yeryüzünde görulmemiş bir vahşet yaşandı.
●12 Eylül Küllük saldırısı ve bölgeyi birarada tutan Şehit İsmail Beyin şehadetiyle boşalan güç toparlanamaz.
●5 Ekim Nahçivan'dan silah temin edildi.
Bayazit'ten bazı Türk subayları ve Mehmet Çavuş'un aralarında bulunan küçük birlik Iğdır'a geldi.
●16 Ekim 1919 General Harbord'a Iğdır Milli Hükümeti Başkanı Ali Ekber Tufan ve Milis komutanlarıyla bölge gezdirilir. Manzarayı gören ABD Genel Kurmay Başkani Harbord şaşkınlığıni gizleyemez. Bayazit'te iknalar sonucu telgraf çeker ve tampon bölge oluşturulmasıni ister. Bir süre saldırılar durdurulur.
●4 Mart 1920 Ermeniler tekrar Melekli'ye saldırır. Tekrar püskürtlür.
Melekli ve tüm Iğdır milisleri stratejik emirle Erhacı'ta toplanır. Gerilla savaşı için tek merkez seçilir.
●19 Mart 1920 Dro Kasımcan-Oba'ya 4. Saldırıyı düzenler ve 100den fazla insanı katleder. Oba ve Kasımcan üzerine çok gelmelerinin sebebi arazinin engebesiz ve savunmasız olmasıdır. Bölge halkı zengindir.
●20 Mart 1920 Ermeniler Zülfikar Köyüne saldırdı ve köye giremediler. Nurali, Sadık, Abdurrezzak isimli milis komutanları şehit oldu
●20 Mart 1920 İngilizlerden muazzam şekilde silah temin eden Ermeniler, Erhacı'da konuşlanan Iğdırlı milislerin üzerine yürüdü. Kayalıklarda sıkışan Iğdırlı Milislerin gece boyu üzerine kursun yağar. Gün ağardığıda 30 Şehit verildiği anlaşılır..
Kayıp sayısı saldırının şiddetine göre mucizedir.
●20 Mart 1920 Vedibasar ve Nahçinvan'dan gelen 600 Milisle birleşen Iğdırli milisler Iğdır Merkezi Ermenilerden temizler.
●22 Mart 1920 Binbasi Hilmi Bey telgrafi:
"Iğdırlı Milis Kuvvetlerin zorlu akınıyla Dize, Cennetabat ve Tasburun'dan Ermenileri temizledi.."
●16 Mayıs 1920 Ermeniler Zengibasar'a saldırdı. 20 ölü 50'den fazla yaralı vererek geri çekildiler.
●17 Nisan 1920 Ermeniler Yaycı Köyüne saldırdı. 24 Şehit 30 Yaralı verildi.
●24 nisan 1920 Iğdırlı Türkler toplu sekilde Aras'ın karşı kıyısına hucüma kalktı.
Başarısız olundu.. Ermeniler cok sayida makinali tufek elde edip güclu tahkim kurmuştu.
●24 Mayıs 1920 Zengibasar Cebeçalı köyü Türk Köyü, Ermeniler tarafından yok edildi.
●19 Haziran 1920 Ermeniler Zengibasar'ı zorlayarak 1500 Türk'ü Aras'ın kenarında sıkıştırdılar. Kurşunlardan kaçabilenlerde Aras Nehrinse boğularak can verdiler.
Kurtulan olmadı.
●27 Haziran 1920 Hacıbayram, Haberbeyli köyüne saldıran Ermeniler kimseyi sağ bırakmadı.
●8 temmuz 1920 Kadıkışlak ve Arapkir'den topluca saldirdilar başladı.Geri çekildiler.
7 bin sivil kadin ve yaşlı Türk, Aralık'a sığındı.
●Nahcivan Kelb Ali Han'la direniyordu.. Osmanli askerleri 5 bin kişilik muazzam birlik kurmuştu.Gönüllü Albay Veysel Ünüvar kahramanca mücadele içindeydi.
●1 Kasım 1920 Erhacı'da bulunan yaşlı, kadın ve çocukların, Cavit Paşa tarafından İran'a yollanması istenir. Konuşma yapan Cavit Paşa; "Orası da bir İslam ülkesi. Size iyi bakacaklarına inaniyorum. Burada durumun ne olacağını bilemiyoruz.Gitmelisiniz ! " Diyerek göz yaşlarına boğulur. Ancak milis komutanları sivillerin gitmemesi için Paşayı ikna edemezler. Kısa süre sonra Iğdır alınınca 5 bin kişinin boşuna gönderilmiş olduğu anlaşılır.
●İkmal tamamlanmış, istihbaratlar alınmış, Vedibasar'dan Abbas Kulu Bey, Melekli'den Ali Ekber Bey, Iğdırmava'dan Tüccar Abbas Bey ve Hacı Mirza Bey, Tuzluca'dan Şamil Bey, Aralık'tan Bilal Bey artık hazırdı.
●11 Kasım 1920 Ermeniler Erhacı'da yaşanan hareketlilikten korkarak siperleri terk etmeye başladılar.
●12 Kasım 1920 Cavit Erdel Pasa ve Iğdırlı Milis Komutanlar, Erhacı'da Kazım Karabekir Paşanin "Hücum" emrini alınır.
●Milis komutanlarına emir kesindir; "Aras Nehrinin karşıya geçilmeyecek ve karşıya geçmek isteyen intikam dolu, ateşli gençlere engel olunacak."
●12 Kasım 1920 akşamüstü şehir Aras'ın kıyısına kadar temizlenmiştir.
Şehir adeta harabeye dönmüş, heryer Ermeniler tarafindan yağmalanmış, tüm evler ateşe verilmiş, sokakta köpeklerin insan cesetleri yediği manzaralarla birlikte sivrisinek belası çok büyük tehlike arz ediyordu.
●Kurulan Ali Ekber Tufan başkanlığında ki "Sürmeli Mahalanın Türk Ocağı Başkanlığı" ile ovaya dönen bitkim halk için çalışmalara başlandı.
●Belediye kuruldu ve başkanı Iğdırmavalı Hacı Mirza Vural Bey Oldu.
Bayazit'e nahiye olarak bağlanan Iğdır yaralarını sarma mücadelesindeydi.
●NOT:Harita Paris Barış Konferansına sunulan Azerbaycan ve Iğdır Haritasıdır.
●Iğdır Milli Hükümeti, Tiflis Seym'i Bakü Meclisi ve Ermeni Hükımeti tarafından tanınmış bir yönetimdir. Kaynaklar İlk Türk Cumhuriyeti sistemi olarak not düşmüştür.

Allah tüm şehit ve kahramanlarımıza rahmet eylesin.
Anılar özetinin devamı gelecek.
Yeni nesillere armağan olsun.