Brüksel Lahanası Yetiştiriciliği

[ŞiMaL]

Brüksel lahanası ülkemizde yetiştiriciliği yaygın bir sebze türü değildir. Anavatanı Avrupa’dır. Ülkemizde çok az tanınır. Son yıllarda üretim ve tüketimi ülkemizde de yaygınlaşmaya başlamıştır.
Bütün dünyada özellikle Kuzey Yarım Kürede çok yaygın olarak yetiştirilen bir sebzedir. En fazla İngiltere ve Belçika çevresinde ayrıca Amerika Birleşik Devletleri’nde Kaliforniya bölgesinde yetiştiriciliği yapılmaktadır.

Üretim alanından dekara 1-3 ton arasında ürün alınabilir. İlk yetiştiriciliğine başlandığında, özellikle büyük şehirlerde pazarlanması mümkün görüldüğünden İzmir,Yalova ve İstanbul çevresinde üretime alınmıştır. Büyük şehirlerin süper marketlerinde kg’lık kutular içinde ambalajlanmış olarak satılmaktadır. Ayrıca dondurulmuş ambalajları da bulunmaktadır.

Tanımı ve Önemi
Brüksel lahanası turpgillerden (Brassicaceae) küçük yumru şeklinde ve kalınca kat kat yaprakları olan bir sebze türüdür.
Brüksel lahanası birinci yılda sebze olarak değerlendirilen kısımlarını, ikinci yılda ise tohumlarını meydana getirir. Avrupa ülkelerinde yaygın olarak yetiştirilen ve sevilerek tüketilen bir sebzedir. Karadeniz Bölgesi gibi yağışı ve rutubeti yüksek bölgelerde rahat bir şekilde yetiştirilebilir.
Brüksel lahanasının bilimsel sınıflandırılması aşağıdaki gibidir

Bilimsel sınıflandırma

• Âlem : Plantae
• Bölüm : Magnoliophyta
• Sınıf : Magnoliopsida
• Takım : Brassicales
• Familya : Brassicaceae
• Cins : Brassica
• Tür : B. oleracea
• Kültür Grubu: Brassica oleracea var. gemmifera

Beslenme ve insan sağlığı bakımından diğer lahana grubu sebzeler kadar önemlidir.Brüksel lahanası taze olarak tüketildiği gibi dondurulmuş olarak da değerlendirilir.
C vitamini bakımından zengindir. 100 gram çiğ Brüksel lahanasının besin değerleri
şöyledir

Brüksel lahanası

Brüksel lahanasının insan sağlığına olan yararları şunlardır

• Brüksel lahanasının kalorisi düşüktür. Buna karşılık potasyum ve demir gibimineraller ile A, C ve E vitaminlerini yüksek oranlarda içeren çok yararlı bir sebzedir. Bunların yanı sıra Turpgillerdeki tüm sebzeler gibi özellikle akciğer,mide ve kalınbağırsak (kolon) kanserlerine yakalanma riskini en aza indirir.
• C, E ile A vitamini gibi antioksidan maddeleri yüksek oranda içerdiğinden kalp hastalıklarına yakalanma, kalp krizi geçirme ve katarak riskini düşürür.
• Yüksek oranlarda demir minerali ile folik asit içerdiğinden kansızlığı en aza düşürür.
• Yüksek oranda potasyum minerali içerdiğinden yüksek tansiyonu düşürür ve tansiyonu belli düzeyde tutar.

Brüksel lahanasının tüketilmesinde dikkat edilmesi gereken Brüksel lahanası vücudun iyot emilimini azaltır. Bu nedenle haftada 3-4 kereden daha sık Brüksel lahanası yiyen kişilerin bunun yanı sıra zengin iyotlu besinler ya da iyotlu tuz aldıklarından emin olmaları gerekmektedir. Özellikle içme suyunun az iyot içerdiği yörelerde durum böyledir.

Brüksel Lahanasının Morfolojik Özellikleri

Kök: Brüksel lahanasın kök yapısı lahanalara benzer. Şaşırtılmadan doğrudan tohum ekimi yöntemiyle yapılan yetiştiricilikte bitki bir ana kazık kök etrafında bol miktarda saçak kök oluşturur.Fide ile yapılan yetiştiricilikte ise söküm sırasında kazık kök koptuğundan kök
çatallanır ve bol miktarda saçak kök meydana getirir. Saçak kökler toprağın işlenen kısımlarında gelişir ve buradaki besin maddelerinden faydalanır.
Gövde: Gövde uzunluğu diğer lahanalardan daha fazladır. 1.5-2.0 m boyalabilir. Gövde lahanada olduğu gibi kalın ve dayanıklı bir yapıdadır. Üzerinde aşağıdan yukarıya doğru uzun saplı yaprakları ve küçükbaşları taşır,yapraklardan oluşan bir rozet ile son bulur.

Bitkinin gövde yapısı

Yaprak ve başlar: Bitki gövdesi, üzerinde uzun saplara sahip geniş ayalı yapraklar meydana getirir. Yaprak sapları oldukça uzun ve yaprak ayası yuvarlak kalp şeklindedir. Açık yeşil renkten koyu grimsi yeşile kadar varyasyon gösteren yaprakların yüzeyi ise mumsu yapıdadır. Gövdenin sonunda bol miktarda rozet şeklinde yapraklar oluşur.

Yaprak koltuklarından çıkan minyatür lahana başları sık ve seyrek olarak bulunurlar ve başların sıkı ve küçük olması istenir. Bitki üzerinde çeşit özelliğine bağlı olarak 30-50 adet minyatür lahana başı bulunabilir.
Bitki üzerinde oluşan minyatür lahana başları kademeli olarak ya da bir defada hasat edilebilir. Hasat bir defada yapılacak ise herhangi bir yaprak temizliği yapılmaz. Bitki toprak yüzeyine yakın yerden kesilir. Küçükbaşlar makine ile gövdeden kesilerek hasat edilirler.

Çiçek: Bitki çiçeklenmeye bırakılırsa aynen lahanalarda olduğu gibi çok dallanmayan ve dikine büyüyen çiçek sapları oluşturur. Çiçeklenme lahanalarda olduğu gibi aşağıdan yukarıya doğru olur. Bitki 1.5-2.0 m kadar boy yapabilir. Çiçek sürgünleri yaprak taşımazlar.Çiçeklerin şekil ve döllenme biyolojisi lahanalarda olduğu gibidir.
Meyve: Çiçeklerin döllenmesi sonucu oluşan baklalar mayıs-haziran ve temmuz ayları içinde olgunlaşırlar.Meyveler, lahana ve karnabahar grubu sebzelerin meyvelerine benzer. Olgunlaşan meyveler ince narin bir fasulyeyi andırır. Tohumlar bakla adı verilen bu meyve içerisinde yer alır.
Tohum: Brüksel lahanasında tohumlar, karnabahar grubunda olduğu gibi baklalar içinde oluşur. Çiçeklerin döllenmesi sonucu oluşan baklalar mayıshaziran ve temmuz ayları içerinde olgunlaşır.Brüksel lahanası tohumları karnabahar tohumlarına çok benzer. Bir gramda 200–250 adet tohum bulunur. Tohumlar yüksek oranda yağ içerir.Çimlenmelerini normal koşullarda 4–5 yıl muhafaza ederler. Tohumlar 70C’nin üzerindeki sıcaklıklarda 2–3 gün içerisinde çimlenir.

Brüksel lahanası tohumu

Ekolojik İstekleri

Serin iklim sebzesidir. Bu nedenle de kışlık sebze türü olarak kabul edilir.Yetiştirildiği bölgelerde kışı tarlada geçirebilir. Aynı zamanda orta şiddette kışa sahip bölgelerde de yetiştirilebilir. Uzun süre güneş gören rüzgârsız yerler bitkinin yetiştirilmesi için uygun olur.Optimum sıcaklığın 15–18 0C olduğu bölgeler Brüksel lahanası yetiştiriciliği için uygundur. En iyi gelişmeyi 21 0C’yi aşmayan sıcaklıklarda gösterir. Diğer lahanagillere göre düşük sıcaklıklara oldukça dayanıklıdır. Özellikle geççi çeşitleri daha dayanıklı olup -10 0Cderecedeki sıcaklıklara dayanabilir. Ancak düşük sıcaklıkta kalma süresi arttığında donarak zararlanabilir.En iyi başlar özellikle kış aylarında hafif donların olduğu güneşli günlerde oluşur. Çok sıcak havalarda baş oluşumu görülmez veya oluşan başlar gevşektir. 10 0C’nin altındaki sıcaklıklarda baş oluşumu durur. Baş oluşumu için en uygun sıcaklık 15 0C’dir. Bu nedenle ekonomik anlamda üretim yazları serin, kışları ılık geçen yerlerde yapılmaktadır.Brüksel lahanası tohumları toprak sıcaklığı 7 0C’yi bulduğunda çimlenir. Yetiştirme döneminde yüksek hava neminden hoşlanır. Brüksel lahanası her çeşit toprakta yetişebilir. Bununla birlikte erkenci çeşitler hafif,geççi çeşitlerde ise ağır topraklara daha iyi adapte olabilir. Çok verimli topraklarda başçıklarhızla geliştiklerinden gevşek yapılı olur. Brüksel lahanası çok çeşitli topraklarda yetiştirilebilirse de orta derecede ağır, yüksek organik madde içeren ve bünyesinde orta seviyede azot bulunduran topraklarda iyi gelişme gösterir. Erkenci çeşitler için hafif, geççi çeşitler için ağır topraklar tercih edilmelidir. Toprağa verilecek gübre miktarlarını saptamadan önce analiz edilmesi ve yapılacak olan tavsiyelere göre gübre verilmesi gerekir.Fosforlu ve potasyumlu gübrelerin tamamı ile azotlu gübrelerin üçte biri dikim sırasında, azotun geri kalan kısmının ise yetişme periyodu boyunca yetiştirilen çeşide bağlı olarak iki seferde verilmesi gerekir.Brüksel lahanası kışı tarlada geçirdiğinden toprağın drenajı iyi yapılmalıdır. Hafif topraklarda yaz sulaması ister. Brüksel lahanası yetiştirilecek toprağın derin işlenmiş olması gerekir. İyi işlenmiş topraklarda verim daha yüksektir.


Önemli Çeşitleri

Brüksel lahanası yetiştiriciliğinde standart çeşitler yanında hibrit çeşitler de yeralmaktadır. Gövde boylarına göre değişik tipleri bulunur.Hibrit çalışmalarında yüksek oranda üniform, kuvvetli gelişme, hastalıklaradayanıklılık gibi özelliklerin standart çeşitlerinden daha üstün olmasına çalışılmıştır. Buna karşılık bazı bölgelerde hâlâ açıkta tozlanan standart çeşitler kullanılmaktadır. Ülkemizde ticari anlamda Brillant F1, Nautıc F1, Oliver F1, Prince Marvel F1 çeşitleri kullanılmaktadır.

Nautıc F1: İri ve yuvarlak bir çeşittir. Çok sert homojen yeşil renge sahiptir.Orta erkencidir, yerde yetişir. İhracatta talep gören bir çeşittir. Tarlada yetiştiricilik için önerilir.
Oliver F1: Yuvarlak başlıdır. Orta erkenci bir çeşittir. Sofralık, sanayi tipidir.Tarlada yetiştiricilik için önerilir.
Prince Marvel F1: Yuvarlak, yeşil, sapa kalkmaya dirençli verimli bir çeşittir.Erkencidir, sofralık bir çeşittir. Tarlada yetiştiricilik için önerilir.
Brillant F1: Yeknesak meyveli, yüksek verimli ve uyumlu bir bitkidir. Orta erkencidir. Orta erkenci bir çeşittir. Açık tarla, tünel ve plastik seralarda erken ilkbahar ve sonbahar yetiştiriciliklerine uygundur. Sanayi tipidir. İhracatta talep gören bir çeşittir.

Brillant F1

Üretimi

Brüksel lahanası yetiştirilecek topraklarda münavebeye dikkat etmek ve en az 3 yıl boyunca aynı tarlada lahanagillerden bir sebzenin yetiştirilmemiş olmasını gerekir.Toprak yüzeyinin altında oluşan sıkıştırılmış sert tabakanın derin sürüm yapılarak 2–3 yılda bir kırılması gerekir.Brüksel lahanası yetiştirilecek topraklara mümkünse sonbaharda 2–3 ton ahır gübresiverilerek derin sürüm yapılır ve ilkbahara kadar tezekli bir şekilde bırakılır. İlkbahardayağmur ve karlarla dağılan kesekler daha yüzlek bir sürüm yapılarak dağıtılır. Bu sürümdenönce fosforlu gübre pulluk altına verilmelidir.Yetiştirme yerleri yaz dönemi içinde 25–30 cm derinlikte sürülür. Disk-Harrow altına 60 kg/dekar olacak şekilde 15:15:15 kompoze gübre atılır ve daha sonra dikim yerleri hazırlanır.Brüksel lahanası tohumla üretilir. Brüksel lahanası tohum ekimi çeşide ve bölgelere göre değişir. Aşağıdaki tabloda bu bilgiler verilmiştir:

Tohum ekim zamanları

Fide üretimi için tohumlar bölgelere göre nisan ortasından haziran ortasına kadar olandönemde soğuk yastıklara m2ye 3–4 g tohum gelecek şekilde serpme olarak ekilir. Tohumların üzeri 1–2 cm kalınlığında harçla kapatılır. Bu dönemde yabancı otlar temizlenmelidir. 15–20 gün sonra çıkan fideler 1 m2lik alanda 600–900 bitki kalacak şekilde seyreltilir.

Tohumların çimlenmesi

Bitkiler 20 cm boy aldıklarında esas yerlerine dikime hazırdırlar. Fideler, haziran ve temmuz aylarında tarladaki yerlerine dikilirler.Fideler kışı tarlada geçireceklerse dikim sırasında iyi gelişmiş fideler kullanılmalıdır.Kış sonu, ilkbahar başındaki devrede fide yetiştirmek üzere 6–13 hafta gereklidir. Ancak fideler sıcak yerlerde yetiştirilirse o zaman bu süre biraz daha azalır. Yastıklarda sık ekim yapılmışsa bunlar 5x5 cm aralıklarla seyreltilir. Tarlaya dikim sırasında 15–20 cm uzunluğunda ve kurşun kalem kalınlığında hastalıksız fideler çıkarılmalıdır.

Dikime hazır fideler

Bir gece önceden sulanan fideler, ertesi gün yerlerinden sökülür. Kök ve yaprak kısımlarının 1/3’i tıraşlanarak yerlerine dikilir. Dikim mesafesi çeşit ve kültürel yöntemlere göre değişir.Yaprakları geniş olan çeşitlerde aralıklar geniş olmalıdır. Dikim mesafesi genel olaraksıra arası 70-90 cm ve sıra üzeri 45-60 cm’dir.Fideler düze veya masuraların kenarlarına dikilir. Masuraya dikimlerde sıra arası ve üzeri mesafeler çeşidin büyüme özelliğine ve erkencilik durumuna göre değişir. Fideler 80- 50 cm sıra arası ve 80-50 cm sıra üzeri mesafede dikilirler.Dikim büyüklüğüne gelmiş olan fideler hava koşullarına bağlı olarak sökümün kolay olması için dikimden 1 veya 2 gün önce mutlaka sulanmalıdır.

Fide dikimi 3 farklı şekilde yapılır

Kuruya dikim: Dikim büyüklüğüne gelmiş fideler 70–100 cm aralıklarla açılan masuraların boyun noktasına, sıra üzeri 40-70 cm mesafelerle plantuvar, çepin ve çapa yardımıyla kuruya dikilerek daha sonra masuralara su verilir. Bu şekilde yapılan dikimlerde arazinin meyli az olmalıdır.
Elle çamura dikim: Masuralara su verilir ve su çekilmeden fidelerin büyüme uçları su seviyesinden yukarıda kalacak şekilde elle çamura dikim yapılır. Bu şekilde yapılan dikimlerde bitkilerin büyüme uçları su seviyesinden etkilenmediği için zarar görmez.
Tavlı toprağa dikim: Dikim yapılacak masuralara su verilir sulamadan birkaç gün sonra tavlı toprağa masuraların boyun noktalarına fidelerin büyüme ucu su seviyesinden yukarıda olacak şekilde fide dikim kazıkları ve çepinle dikim yapılır. Dikim sırasında cılız ve fazla boylanmış fideler dikilmemelidir. Dikim yaz aylarında akşam saatlerinde yapılmalıdır.

Fide dikimi makine ile de yapılır. Makineyle dikim geniş alanlarda yapılan yetiştiriciliklerde kullanılır Dikimden sonra sulama, ot alma ve zararlılarla mücadele işlemleri yapılır. Özellikle afitlere ve lahana kelebeğine karşı iyi mücadele yapılması gerekir.Dikim sonrası sulama işlemleri 4-6 gün arayla 2-3 kez tekrarlanmalıdır. Bundansonraki devrede ise 2 hafta arayla ilk yağmurların başladığı devreye kadar 8–10 sulama yapılmalıdır.