Revan Hanlığı (Farsça: خانات ایروان / Khānāt-e Īrvān ya da Čoḵūr Saʿd; Azerice: İrəvan xanlığı), merkezi günümüzdeki Erivan şehrini başkent olarak seçen ve 1747 ile 1828 yıllarında faaliyet gösteren hanlıktır. Revan Hanlığı, 18. yüzyılın ikinci yarısı ile 19. yüzyılın başlarında diğerlerine oranla kuvvetli bir stratejik bir duruma sahip olan Güney Kafkasya Türk hanlıklarından birisiydi. İrevan Hanlığı Safeviler Devleti'nin dâhilinde Çukursa'd (İrevan Beylerbeyliği) adlı arazide

Bu konu 3296 kez görüntülendi 1 yorum aldı ...
Revan Hanlığı 3296 Reviews

    Konuyu değerlendir: Revan Hanlığı

    5 üzerinden | Toplam: 0 kişi oyladı ve 3296 kez incelendi.

  1. #1
    Emine - ait Kullanıcı Resmi (Avatar)
    Üyelik Tarihi
    14.08.2008
    Mesajlar
    20.276
    Konular
    10681
    Beğendikleri
    0
    Beğenileri
    13
    Tecrübe Puanı
    100
    @Emine

    Standart Revan Hanlığı

    Revan Hanlığı (Farsça: خانات ایروان / Khānāt-e Īrvān ya da Čoḵūr Saʿd;[1] Azerice: İrəvan xanlığı), merkezi günümüzdeki Erivan şehrini başkent olarak seçen ve 1747 ile 1828 yıllarında faaliyet gösteren hanlıktır.

    Revan Hanlığı, 18. yüzyılın ikinci yarısı ile 19. yüzyılın başlarında diğerlerine oranla kuvvetli bir stratejik bir duruma sahip olan Güney Kafkasya Türk hanlıklarından birisiydi.

    İrevan Hanlığı Safeviler Devleti'nin dâhilinde Çukursa'd (İrevan Beylerbeyliği) adlı arazide kurulmuştu. Çukurs'ad Beylerbeyliği Revan şehri ve çevresini, Nahçıvan Özerk Cumhuriyeti'nin Şerur ve Sederek rayonlarını, Türkiye'nin Iğdır ilini ve aynı zamanda Beyazıt Kalesi'ni içine almaktaydı. Beylerbeyliği, Kaçar boylarının temsilcileri yönetiyordu.


    Konu Bilgileri       Kaynak: www.azeribalasi.com

          Konu: Revan Hanlığı

          Kategori: Tarih

          Konuyu Baslatan: Emine

          Cevaplar: 1

          Görüntüleme: 3296


  2. #2
    Emine - ait Kullanıcı Resmi (Avatar)
    Üyelik Tarihi
    14.08.2008
    Mesajlar
    20.276
    Konular
    10681
    Beğendikleri
    0
    Beğenileri
    13
    Tecrübe Puanı
    100
    @Emine

    Standart Hanlık öncesi siyasi durum

    Hanlık öncesi siyasi durum

    Safevî şahı III. Abbas'a isyan eden Afgan kabilelerinin Safevî Devleti'nin başkenti İsfahan şehrini ele geçirmeleri dolayısıyla 1722 yılında bu devlet çökmüş ve Afganların lideri Mir Mahmut, İsfahan'da tahta çıkıp Hotakî hanedanı yönetimini başlatmıştı. Ancak Afganlar, eski Safeviler Devleti'nin topraklarının tamamında yönetimi ele geçirmemişlerdi. Rus Çarlığı ve Osmanlı Devleti de mevcut durumdan yararlanarak Safevi mirasından kendi paylarını almaya çalışıyorlardı. Ağustos 1724 tarihinde Revan şehri Osmanlılar tarafından ele geçirildi.[2]

    Osmanlılar Revan şehri ve çevresini 1735 yılına kadar yönettiler. Afşar boylarından olan Nadir Şah'ın yönetimindeki Afşar Hanedanı'nın 1736'da yeniden kurulması ve kuvvetlenmesi dolayısıyla adı geçen arazi yeniden İran'ın yönetimine geçti. 1736 yılında Nadir Şah, Muğan Kurultayı'nda kendisini şah ilan ederek resmen Safevî sülalesinin hâkimiyetine son verdi. Nadir Şah bu dönemde güvenilir adamı Pir Mahmut Han'ı, Revan Beylerbeyi olarak atadı.[3] Nadir Şah'ın büyük bir ordusu vardı. Bu da halkın vergi yükünün ağırlaşmasına neden oluyordu. Daha 1740'lı yılların başlarında diğer şehirlerin yanı sıra İrevan şehrinde de fakirden zengine kadar birçok kişi gereken vergileri ödeme durumunda olmadıklarından dolayı isyan ederek dağlara çıkmıştı. Sayısız isyanlar, Nadir Şah Afşar'ın devletinin temelini sarstı ve 1747'nin Haziran ayında Şah, sarayda bir suikast sonunda öldürülünce Afşar Hanedanı iç karışıklıklar içerisinde kaldı. Yeniden özgürlüğünü kazanan Azerbaycan topraklarında tek bir devlet yerine birçok hanlık kuruldu.


    Serdar Büyük Hüseyin-Ali Han, şehirde büyük çaplı onarım yapmış, su kanalları tesis etmiş ve en önemlisi 1760’da Gökmescid’i Revan’a kazandırmıştır.


    Kuruluşu ve Gürcistan ile egemenlik mücadelesi [değiştir]

    Merkezi yönetimin çökmesini müteakip kurulan hanlıklardan birisi de Revan Hanlığı'ydı. Revan Hanlığı'nın temelini, Erivan'da İran yönetimine karşı isyana liderlik yapan yerli zenginlerden Mir Mehdi Han’ın attığı kaynaklarda geçer.[4] Mir Mehdi Han, kendisini 1747'de han ilan etti ve Revan Hanlığı tarih sahnesine çıkmış oldu.[5]

    Revanlı Mir Mehdi Han, kendi arazisini genişletmek amacıyla 1748 yılının başlarında Urmiye Hanlığı'na saldırdı ve bazı bölgeleri ele geçirdi.[6] 1749 yılında Karabağ hanı Penah Ali Han, Revan Hanlığı'na saldırarak Eçmiadzin çevresindeki toprakları yağmalayıp, geri döndü. Hanlıktaki Ermeniler bu olaydan yararlanarak yardım için Gürcü çarları olan II. Teymuraz'a (en:Teimuraz II) ve oğlu II. İrakli'ye (en:Erekle II) baş vurdular. Revan topraklarını ele geçirmek isteyen Gürcü çarları Eylül 1751'de hanlığa saldırarak Mir Mehdi Han'ın ordusunu yendiler ve buradan da Tebriz'e kadar ilerlediler.[7] Bu olaydan sonra Revan hanı, Gürcü çarlarıyla birlikte olmaya söz verdi.
    Revan hanı Hüseyin Ali Han'a mahsus Tebriz halısı (Azerbaycan Milli Tarih Müzesi)

    Bu nedenle de, Revan hanı, Gence hanıyla birlikte II. Teymuraz ve II. İrakli'nin 1751 yılında Şeki hanı Hacı Çelebi Han'a karşı savaşa katıldılar. Ancak saldırıda Hacı Çelebi Han, Gürcü çarlarını ve müttefiklerini yendi.[6]

    1748 yılında Mir Mehdi Han tarafından yenilen Urmiye hanı Feth Ali Han Afşar, eskiden Nadir Şah'ın yanında hizmet eden, şimdi özgür olan Afşar-Afgan çeteleri kendi tarafına çekti ve onları bir kısım Urmiye savaşçısıyla beraber Revan'a gönderdi. Bu ordunun ön birlikleri Revan Kalesi'ni kuşattı. Revan Ermenileri yeniden Gürcü çarlarından yardım istediler. Gürcü ordusu II. İrakli'nin komutasında Revan'a yürüdü ve sayıca az olan Revan'daki öncü birlkleri yendi.[7] Ama vazgeçmemiş olan Urmiye Afşar-Afgan ordusunun yaklaşığını gören Gürcü çarları Revan çevresini terk etti. Ordu kolaylıkla Revan Kalesi'ne girdi ve II. İrakli'yi takip etti. İki taraf arasında yapılan kısa savaş sonrası sonrası II. İrakli kendisi için ağır koşullar içeren bir barış antlaşması imzaladı. Çetelerin kumandanı, Güney Azerbaycan'a döndüğünde Mir Mehdi Han'ın yerine Halil Han Özbey'i Revan'da hanlık tahtına oturttu.[8]

    Afşar ve Afgan orduları Kuzey Azerbaycan'ı bırakıp gittikten sonra Gürcü çarları yeniden Azerbaycan hanlıklarını ele geçirme politikalarına devam ederek 1752 yılında Kuzey Azerbaycan'ın en kuvvetli hanı olan Hacı Çelebi Han'a karşı yeniden harekât başlattılar. Çarlar birçok Azerbaycan hanını, Revan hanı da dâhil olmak üzere, Hacı Çelebi Han'a karşı savaşı görüşmek ve konuşmak amacıyla Gence yakınlarında bir yere çağırarak hapsetti. Hacı Çelebi Han'ın büyük orduyla geldiğini gören Çarlar hapsettikleri Azerbaycan hanlarını alarak Tiflis'e doğru hareket ettiler. Hanlar, Hacı Çelebi Han'a onları bıraktırmaları için gizli yolla haber saldılar. Hacı Çelebi Han, Tiflis yakınlarında Gürcü çarlarına yetişti. Gürcüler, hanları bırakıp şehre kaçtılar[9] ve kendi hanlıklarına dönen diğer hanlar gibi Revan hanı da Revan'a döndü.

    Halil Han Özbey'i Revan'da destekleyenler çok az olduğundan, yerli feodal, Hasan Ali Han Kaçar ihtilal yaparak hanlık tahtını ele geçirdi. Hasan Ali Han toplam 4 yıl hanlık yaptıktan sonra 1759 yılında bu görevi kardeşi Hüseyin Ali Han'a devretti.[10] 1756 ve 1769 yıllarında II. İrakli yeniden Revan Hanlığı'na saldırdı ve Hüseyin Ali Han'ı Gürcü hazinesine belli miktarda vergi vermek zorunda bırakarak kendisine bağlı hale getirdi. İran'da yönetimi ele geçiren ve şah vekili unvanını kullanan Kerim Han Zend, Hüseyin Ali Han'a II. İrakli'ye artık vergi vermemesini teklif ederek onu savunacağına söz verdi. Bunun üzerine Hüseyin Ali Han, II. İrakli'ye vergi ödemeyi kesti.[11]

    1779 yılında Kerim Han Zend öldükten sonra İran ve Azerbaycan'daki iç çekişmelerden yararlanan Gürcü Çarı II. İrakli, yeniden Revanlı Hüseyin Ali Han'dan vergi istedi. Hüseyin Ali Han'ın bunu kabul etmemesi üzerine II. İrakli, 20 bin kişilik bir orduyla hanlığa saldırdı. Savunmayı aşamayan çar, geri dönmek zorunda kaldı. Gürcü Çarı döndüğünde Revan Hanlığı'ndan kendisiyle birlikte 1600 Hristiyan ile 700 Müslüman ailesini de götürdü.[7] Hüseyin Ali Han, Osmanlı Devleti'nin desteğine güvenerek Gürcistan'a götürülmüş ailelerin geri verilmesi talebinde bulundu. II. İrakli, bunu kabul etmese de, Hüseyin Ali Han'la barış antlaşma imzaladı. Buna göre, Hüseyin Ali Han, II. İrakli'ye yılda 30 bin manat vergi vermeyi kabul etti. Hatta, bazı kaynaklardaki bilgilere göre İrakli bu miktarı 50 bin manata kadar yükseltmişti.[12]

    Hüseyin Ali Han bir müddet sonra yine II. İrakli'ye bağımlı olmaya itiraz etti. Bunun üzerine, Gürcü orduları sık sık Revan'a saldırmaya başladı. Osmanlı Devleti'ni rahatsız eden bu durum karşısında, II. İrakli bir nota ile uyarıldı.[7] Sultanın emriyle Revan'daki durumu öğrenmek için Kars'tan üç tüccar buğday almak maksadıyla Revan'a gönderildi. Tüccarlar Revanlıları mücadele etmeleri konusunda teşvik edip ihtiyaçları durumunda Müslüman ve Türk devleti olduklarından hanlığı koruyacağına dair devlet adına söz verdiler. Bir süre sonra da, Kars valisi tarafından hanlığa para ve hediyeler gönderildi.[7] Bu olaylardan sonra, Osmanlı-Revan yakınlaşmasının başlaması hanlık içerisinde yaşayan Ermenileri hoşnut etmedi ve bundan dolayı Ermeniler Rusya İmparatorluğu'na elçi göndererek Rus hükümetinden onları himaye etmelerini istediler.[13]

    1783'te Erivan'da isyan sonucu Hüseyin Ali Han'ın öldürülmesi, hanlıkta bir iç karışıklığa neden oldu. II. İrakli, durumdan yararlanarak Revan Hanlığı üzerinde baskı kurmak istedi. Bu amaçla kayın biraderini bir kısım silahlı güçle Revan'a göndererek Gürcülere yakın olan Ahmed Han'nı tahta çıkarması görevini verdi. Ancak kayın biraderi Revan'a yaklaştığında Hüseyin Ali Han'ın büyük oğlu Gulam Ali Han'ın tahta oturduğu haberi duyuldu ve kayın birader geri dönmek zorunda kaldı.[7]

    1784 yılının başlarında Osmanlı temsilcisi Halil Efendi, Dağıstan, Şirvan ve Karabağ'da bulunduktan sonra, bir süre Revan'da kaldı. Halil Efendi, Gulam Ali Han'ı II. İrakli'ye vergi vermemesi konusunda ikna etti. Rus orduları Kafkasya komutanı General Potyomkin, bu durum karşısında II. İrakli'ye Erivan'ı almayı önerdi. Bu arada Kars, Erzurum ve Beyazıt'ın temsilcileri Erivan şehrindeydiler. Temsilciler, Revan hanına babasının ölümü nedeniyle taziye ziyareti ve Rus-Gürcü ittifakına karşı ittifak için gelmişlerdi.[14] Fakat, 1784 yılının yazında Gulam Ali Han öldürüldü. Tahta, Hüseyin Ali Han'ın 12 yaşındaki oğlu Mehmed Han çıktı. Mehmed Han'ın annesi Gürcü olduğundan II. İrakli tarafından etki altındaydı. Kısa süre sonra genç hanın öldürülmesi üzerine, Revan'ın Gürcülerin eline geçeceği tehlikesini önlemek için Osmanlı hükümeti, 1784'te Hüseyin Ali Han'ın damadı Muhammed Han'ı Revan tahtına çıkardı. Sultan I. Abdülhamit, Revan'ın yeni hanıyla iyi ilişkiler kurdu.[14]

    Rusya ve müttefiği II. İrakli, Revan'ın Osmanlı kontrolüne girmesine tarafsız kalamazdı ve bu sebeple de Revan'daki taraftarlarını desteklemek amacıyla oraya 2,000 kişilik ordu gönderdi. II. İrakli'nin baskısıyla Muhammed Han, komşusu olan Osmanlı valisine mektup göndererek II. İrakli'nın tarafında olduğunu bildirdi.[15] Bunun üzerine, Osmanlı Devleti Revan'ı alma niyetini belli etti. Bu niyeti öğrenen Kafkasya sınırındaki Rus ordusunun kumandanı, General R. S. Potyomkin'e merkezden Osmanlılar Revan'a doğru geldiklerinde ne yapması gerektiğini de söylenmişti.[16] Temmuz 1787'de Gürcistan'daki Rus temsilcisinin raporunda, Revan'a saldırıldığında diğer Azerbaycan hanlıklarının da Osmanlı Devleti'ne destek çıkacağı belirtilmekteydi ve bu nedenle saldırıdan vazgeçildi.[17]
    İran ve Rusya'nın egemenlik mücadelesi [değiştir]

    1795 yılında Revan Hanlığı güneyden yeni ve daha kuvvetli bir tehlikeyle karşılaştı. Kerim Han Zend öldükten sonra İran'da Şahlık uğruna Zend Hanedanı içerisinde yaşanan taht kavgalarını Mart 1794'te bitiren ve şahlık rejimini sağlamlaştırmak isteyen Ağa Muhammed Han Kaçar sona erdirdi. Devletin eski arazisini geri almak ve aynı zamanda da Güney Kafkasya'yı da kendisine bağlı hâle getirmek isteyen Ağa Muhammed Han, 1795 yılının ilkbaharında Kuzey Azerbaycan'a ve Gürcistan'a doğru askeri harekâta başladı. Bu kapsamda kardeşi Ali Kulu Han'ı 20.000 askerle Revan Kalesi'ni almaya gönderdi. Revan, yapılan kuşatmaya 35 gün dirense de, Revanlı Muhammed Han teslim olmak zorunda kaldı. İran hazinesine yılda 8 funt (tartı birimi) altın ve 80 bin manat göndermeyi kabul etti. Revan Hanı aynı zamanda gerektiğinde kendi askeri birliğiyle Kaçar Hanedanı'nın hizmetine girmeyi taahhüt etti.[18]

    1796'da Ağa Muhammed'in Horasan ve Türkmenistan'daki küçük çaplı ayaklanmaları bastırmak üzere bölgeden ayrılmasını fırsat bilen II. Katerina, Kafkasya'ya saldırarak aralarında Gence, Bakü ve Şirvan'ın da olduğu birçok şehri ele geçirdi. Ancak, II. Katerina'nın yerine geçen I. Pavel, Rus ordusunu bölgeden çekti. Osmanlı Devleti'ne isyan eden bir paşayı destekleyerek Osmanlı-Revan Hanlığı ilişkilerini kötüye çeviren Muhammed Han'a karşı Kars Paşası ile Rusya'nın Kafkas Ordu kumandanı ittifak yaparak Muhammed Han'ı yendiler.[19] Ağa Muhammed Han, kendine sadık olmayı reddeden Revanlı Muhammed Han'ı görevden aldı ve yerine kardeşi Ali Kulu Han'ı atadı.[20]

    Ağa Muhammed Han'ın 1797'de Şuşa'da öldürülmesinden sonra yerine geçecek bir çocuğu olmadığından[dn 1] yeğeni Feth Ali Şah Kaçar hükümdar oldu. Feth Ali Şah, ordularını Kuzey Kafkasya'ya, özellikle de Revan'a yöneltti. Sisyanov, İran orduları ulaşıncaya kadar Revan Kalesi'ni almak için şehri toplarla ateşe tuttu.[21] Rusya İmparatorluğu ise 1803 yılından başlayarak Kuzey Azerbaycan hanlıklarını ele geçirmeye başladı. Kafkasya'daki Rus ordularına yeni başkomutan olarak Kafkasya Genel Valisi (en:Viceroyalty of the Caucasus) Pavel Sisyanov (enavel Tsitsianov) atandı. Stratejik konumu nedeniyle Revan Kalesi'ni almak isteyen Sisyanov, 1804 yılında Mayıs ayının ortalarında Revan'a yürüdü.[22] Rus ordularının Azerbaycan'a yürüyüşü İran'ın öfkesine neden oldu ve Haziran 1804'te tarihlerinde 1804-1813 Rus-İran Savaşı (en:Russo-Persian War (1804–1813)) başladı.

    İran hükümetinin yönetiminden çıkarak 200 atlısıyla Ruslara katılan Hoylu Cafer Kulu Han, Sisyanov'la Feth Ali Han'ın ordularının Revan'a yaklaşarak, kaleyi kuşatan Rus ordusuna iki yandan darbe indirmek istedikleri hakkındaki istihbaratı paylaştı. Sisyanov hemen İran ordularını önlemek için iki grup ayırarak İran ordularının kaleye yaklaşmalarına izin vermedi.[23] Rus ordularının kaleye saldırısı başarısızlıkla sonuçlandı, aynı zamanda Ruslar sık sık hem kaledeki İrevan savaşçılarının, hem de kaleyi kuşatımdan kurtarıp tekrar egemenlikleri altına almaya çalışan İran askerlerinin saldırısına uğruyorlardı. Erzağı tükenen ve ikmal yolları tıkanan Ruslar, General Sisyanov'un emriyle Eylül başında Revan'dan geri çekildi.[24] Rus ordularının Revan'dan çekilmesinden sonra Revanlı Muhammed Han yeniden tahta geçirilse de, Ruslarla iş birliği teklifinin Feth Ali Han tarafından öğrenilmesiyle tekrar görevden alındı. Feth Ali Han, 1807'de boşalan tahta yakını ve akrabası olan Hüseyin Kulu Han'ı oturttu.[7]

    Revan Kalesi'ni almaktan vazgeçmeyen General Sisyanov, 1806'da Bakü Kalesi yakınlarında öldürülünce General İvan Gudoviç, (en:Ivan Gudovich) Kafkasya'daki Rus ordularının yeni komutanı oldu.[7] Kafkasya'da Rusya'nın kuvvetlenmesinin Osmanlı'yı rahatsız etmesinden ötürü 1806-1812 Osmanlı-Rus Savaşı patlak verdi. Osmanlı ile savaşın başlaması Rusya'nın birçok cephede savaşmasına sebep oldu.

    1808 yılı Eylül ayının başlarında General Gudoviç, 6.000 kişilik ordu ve 12 topla Revan'a doğru yürüdü. Aynı zamanda, Karabağ'daki Rus gruplarının reisi olan General Nebolisin'e ordusuyla Nahçıvan yönüne hareket etmeyi emrederek İranlıların Revan'a yardım etmesini önlemek istedi.[25] 1808 yılı sonunda Revan'ı alamayan General Gudoviç, kuşatmadan vazgeçerek Tiflis'e döndü.[26] Böylece Rus ordularının Revan'ı ele geçirmeye yönelik ikinci çabası da boşa çıktı. Nihayet 1813 yılında 1804-1813 Rus-İran Savaşı, İran'ın yenilgisiyle sonuçlandı. 12-24 Ekim 1813 tarihlerinde Karabağ'da Rusya-İran arasında Gülistan Antlaşması imzalandı. Bu antlaşmaya göre İran nüfuzunda kalması kararlaştırılan Revan Hanlığı ile Nahçıvan Hanlığı dışındaki Şirvan, Kuba, Bakü, Gence, Karabağ, Şeki hanlıkları Rusya'ya katıldı.[27]

    Bu yenilgiyi kabullenemeyen Feth Ali Şah, Britanyalı diplomatların da kışkırtmasıyla Temmuz 1826'da Rusya İmparatorluğu'na saldırarak 1826-1828 Rus-İran Savaşı'nı (en:Russo-Persian War (1826–1828)) başlattı.[28] Savaşın ilk günlerinde İran ordusu Kuzey Azerbaycan'ın içlerine doğru epey ilerlese de sonradan Rus ordusunun saldırısı sonucu geri çekilmek zorunda kaldı. Kafkasya'daki Rus ordularının başkomutanı General İvan Paskeviç, Revan Kalesi'ne saldırsa da, Revan ordusunun kuvvetli direncinden ötürü kalenin kuşatılmasından geçici olarak vazgeçerek Nahçıvan'a doğru yürüdü.[29] Bundan sonra Paskeviç, yeniden Revan üzerine saldırı başlattı. Rus komutanlığı Revan Kalesi'ni kuvvetli top ateşine tuttu ve 1-13 Ekim 1827'de top ateşine dayanamayan Revan ordusu teslim oldu. Bu zaferin karşıliğında Çar hükümeti General Paskeviç'e daha savaş bitmeden "Graf Paskeviç İrevanski" (Revan Kontu Paskeviç) unvanı verildi.[30]

    1826-1828 Rus-İran Savaşı'nda da İran yenildi. 21 Şubat 1828'de Tebriz yakınlarında yapılan Türkmençay Antlaşması'na göre İran, Revan, Talış ve Nahçıvan Hanlıklarını Rusya'nın yönetimine bıraktı.

Etiketler

Yetkileriniz

  • Konu Acma Yetkiniz Yok
  • Cevap Yazma Yetkiniz Yok
  • Eklenti Yükleme Yetkiniz Yok
  • Mesajinizi Degistirme Yetkiniz Yok
  •  

Giriş

Giriş