Bergama Evleri

[Emine]

Bergama Evleri
Bergama’da Türk döneminde yapılmış evlerin hemen hemen çoğunda Helenistik dönem evlerinin izleri görülmektedir Bu evler dikdörtgen planlı sütunlu avlulu ve dört yönden galerilerle çevrilmiştir Günümüze gelebilen en eski Bergama evleri XVIII yüzyılın sonlarına tarihlendirilmektedir

Bergama evleri dış sofalı evler iç sofalı evler olmak üzere iki ayrı grupta mütalaa edilmektedir Dış sofalı evler XVIII yüzyılın ikinci yarısına tarihlendirilmekte olup bunlarda iki cepheli direkli olan hayat kısmı bulunmaktadır Bergama evlerinin odalarında biri büyük diğeri de küçük olmak üzere pencereleri bulunmaktadır Bazı örneklerde iki büyük oda arasında eyvan olarak da nitelendirilen alana küçük bir oda yerleştirilmiştir Böylece hayat ve odalar tek dizili plan şeması göstermektedir Büyük odaların girişleri pahlı hayatın uzun cephesi de direklidir Odaların iki kısa cephesi ise duvarla kapatılmıştır Evin iki büyük odasında duvar kalınlığı içerisine dolaplar yüklükler ve nişler yerleştirilmiştir Hayatın bulunduğu yere de sedirler ve ocaklar yerleştirilmiştir Aydınlatma ve havalandırma dış sofaya açılan pencerelerle yapılmıştır

Bergama’da geleneksel Türk evleri arasında Sakız Tipi denilen evler de bulunmaktadır Eski Hastane Caddesi’nde bulunan bu tür evlerin uzun cepheleri simetrik planlıdır Ahşap panjurlu pencereler ahşap cumbalar dikkati çekmektedir Bu tür evlere örnek olarak Eski Hastane Caddesi ile Karaveliler Çıkmazı’ndaki Hacı Rıza Evi Gazi Mahallesi’nde bulunan ev Hacı İsmail Ağa’nın Konağı gösterilmektedir

İç sofalı evlerde odalar sofanın iki yanına dizilmiş ve böylece iç sofalı plan tipi ortaya çıkarılmıştır İklimden ötürü daha korunaklı olan bu evlerin iki cephesi sağır odalar arasında kalan sofanın bir kenarı kapalı diğer yüzü de direklidir Bu tip evlere örnek olarak Harputlu Hacı Mustafa Ağa Konağı Şefik Evcimen Evi DrAbdürrahim Bilimer Evi Hacı Rıza Evi ile Akıncı Pansiyon gösterilmektedir

Bergama evleri arazinin eğimine paralel olan yollar ve bunları birbirine bağlayan kısa yollar arasına yerleştirilmiştir Çoğunlukla hımış tekniği uygulanmıştır Bununla beraber Avrupa mimarisinin etkisinde kalınarak kâgir evler de yapılmıştır Evlerin bodrum katları moloz taş kaba taştan yapılmış üst katlarda taşların arasında yer yer tuğla kullanılmıştır Bunların cepheleri bazen sıvanmış bazen de sıvasız bırakılmıştır Üst katların dış duvarlarında taş ve tuğlalar almaşık düzende örülmüştür Bunların arasına da yer yer hatıl konulmuştur

Bergama evlerinde geleneksel Türk evlerine özgü olan kırma çatılar ile ahşap saçaklara pek rastlanmamaktadır Çatıların tümü alaturka kiremit ile örtülü olup iki yana doğru eğimlidir Cepheleri sıvanmamış evlerde çatılar çoğunlukla iki üç sıra tuğlanın birbiri üzerinden aşırtılması ile basit bir saçak yapılmıştır Bazı örneklerde de dişli tasarımlara konsollara yer verilmiştir Bu çıkıntıların üzerine 12–25 cm arasında değişen profilli silmeler veya ahşap saçaklar yapılmıştır Evlerin kat silmeleri düz taştan veya yarım tuğladan silmelerle birbirlerinden ayrılmıştır Diğer Anadolu evlerinden farklı olarak bezemeli çıkma ve balkonların altında dekoratif motiflerle bezenmiş dökme demir konsollar (paraçoller) bulunmaktadır Bu destekler 4–5 adet olmak üzere belirli aralıklarla alt kısımlara yerleştirilmiştir Evlerin sokak kapıları bir niş içerisine yerleştirilmiş ve bu niş bir söve ile çevrelenmiştir Evlerin büyük çoğunluğunun bahçe kapıları demirdendir Çift kanatlı büyük bahçe kapılarının bazıları yavru kanatlar halindedir Doğrudan doğruya evin içerisine açılan sokak kapıları masif olup üzerlerinde taşlığı aydınlatmak amacı ile demir parmaklıklı pencere boşlukları bulunmaktadır


Evlerin pencereleri taş söveli olup hepsi demir parmaklıklı veya kepenklidir Bunların üzerlerinde bezemeli alınlık ve taş konsollara da yer verilmiştir Bazılarında düz taş lento da görülmektedir Zemin ve bodrum kat pencereleri bazen üst katlardakilerin benzeri bazıları da yükseklik olarak üsttekilerden daha kısa ölçüdedir

Bergama’da bu evlerin yanı sıra tek katlı ve Rum evleri de günümüze gelebilmiştir Bunlarda giriş nişi cephenin bir köşesine yerleştirilmiş birkaç basamakla çıkıldıktan sonra dikdörtgen planlı bir hole oradan da L şeklindeki odalara geçilmektedir İki katlı çıkmasız evlerde alt ve üst katlar birbirinin benzeridir Bu evlerde cepheyi sınırlayan veya yalnızca giriş kapısını çevreleyen plasterler katları birbirinden ayıran kornişler bulunmaktadır

Bergama’da dikkati çeken sivil mimari örneklerinden birisi de iki katlı Sakız Evleridir Bu tür evleri diğerlerinden ayıran en tipik özellik ise düz ve yalın görünümlerine hareket veren çıkmalardır Cumba veya balkon şeklindeki bu çıkmalar ev halkının dışarısını izlemesini sağlamaktadır İki katlı balkonlu Sakız Evleri iki katlı cumbalı Sakız Evleri gibi Bergama’ya özgü evler de bulunmaktadır