NOKTA ( . )
1-Bitmiş cümlenin sonuna konur.
Örnek: Türk Dili Kurumu 1932 yılında kurulmuştur.
2-Cümle değerindeki sözlerin sonuna konur.
Örnek: Gidiyor musunuz ?
- Evet
Adın ne ?
- Ahmet
Dikkatli olun.
- Peki.
3-Kısaltmaların sonuna konur.
Örnek: R. Tevfik Fikret
M. Ali Gülseven
Prof. Dr. Ahmet Kerimoğlu�na muayene oldum.
Alm. Far. Fırat Cad. doğ. mat. (tür adlarının kısaltmalarında genellikle üç harf alınır.)
Uyarı: Kurum kuruluş adlarının kısaltılmasında nokta kullanılmaz.
Örnek: TBMM, AT, THY
TL
kg
cm
m
nokta kullanılmaz.
Uyarı: Özel isimler kısaltıldığında, sonda nokta bulunduğu için ekleri kesme işareti ile ayırmaya gerek yoktur.
Uyarı: Sayıca az olmakla birlikte bazı kurum ve kuruluşların adlarının kısaltılmış biçimlerinde farklı bir yol izlenir.
Örnek: Gen. Kru. Dz. Kuv. K.
4-Sayılardan sonra sıra bildirmek için konur.
Örnek: 3. (üçüncü) 5. (beşinci) II. Mehmet VII. yüzyıl 20. sok.
5-Bir yazının maddelerini gösteren rakam veya harflerden sonra konur.
Örnek: I. 1. II. 2.
6-Tarihlerin yazımında gün, ay ve yılı gösteren sayıların arasına konur.
Örnek: 29.05.1998�de doğmuş.
7-Saat ve dakika gösteren sayıları birbirinden ayırmak için konur.
Örnek: Tren 09.15�te istasyona ulaşır.
Tören 17.30�da başlayacak.
8-Sayıların yazımında, sayı basamaklarının arasına konur.
Örnek: Bunun için 15.548.800 lira ödedim.
Ceketi 10.500.000 liraya almış.
9-Çarpı işareti yerine nokta kullanılır.
Örnek: 2.4 = 8 16.2 = 32
10-Tırnak içine alınmış söz grupları bir cümle değeri taşıyorsa cümlenin sonuna nokta konur.
Örnek: Genç sanatçı: �Sanat, insanlığın mutluluğu için yapılmalı.� görüşünü savunuyordu.
Öğretmen: �Başarının anahtarı çalışmaktır.� dedi.
Uyarı: Kitap, yazı, bölüm adlarından, başlıklardan sonra nokta konmaz. Gerekiyorsa soru işaret veya ünlem işareti kullanılabilir.
VİRGÜL (,)
1-Cümle içinde eş görevli sözcükler ve sözcük öbekleri arasına virgül konur.
Örnek:
Evde elektrik, su, telefon yoktu.
Semaver�i, Sarnıç�ı, Şahmerdan�ı ortaokul-dayken okumuştum.
Bahçedeki sarı, kırmızı, mor çiçekleri görünce içim açıldı.
Fırtınadan, soğuktan, karanlıktan ve korkudan sonra bu sıcak, aydınlık ve sevimli odanın havasında erir gibi oldum.
2-Sıralı cümleler arasında da virgül kullanılır. Sıralı cümlelerde anlam bağı yoksa virgül (,) , sıralı cümlelerde anlam bağı varsa noktalı virgül ( kullanılır.
Örnek: Umduk, bekledik, düşündük.
Yoldan geçiş otomobillerle yasak olduğundan o da herkes gibi tramvaya biner, kimse kendisine dikkat etmez.
Yanıma geldiler, adımı sordular.
3-Özneyle yüklem arasına başka öğeler girmişse özneden sonra kullanılır.
Örnek: Adam, burnunun altında kanat açmış bir şahin gibi duran bıyığını sıvazladı.
Kadın, elini önlüğüne sildikten sonra bize doğru yaklaştı.
4-Cümlede anlam gereği özellikle belirtilmek istenen öğeden sonra kullanılır.
Örnek: O gün, hayatı değişti.
Köyümüzde, her şey bıraktığım gibi.
Buraya, sana yardım etmek için geldim.
5-Anlama güç kazandırmak için tekrarlanan sözcükler arasına konur.
Örnek: Akşam, yine akşam, yine akşam
Kardeşim, benim zavallı kardeşim
Göllerde bu dem bir kamış olsam!
Kardeşim, benim zavallı kardeşim
Ne kadar şansızsın.
Uyarı: Virgülden sonra küçük harfle başlar.
6-Cümle içinde ara sözleri ve ara cümleleri ayırmak için konur.
Örnek:
Örnek olsun diye, örnek istemez ya, söylüyorum.
Bu evi, çocukluğumun geçtiği yeri, asla satmam.
Seni, en çok sevdiğim insanı, nasıl unuturum?
Babam, kimi ne derse desin, yardımsever bir insandı.
Uyarı: Ara söz ve ara cümlelerin başında ve sonunda kısa çizgi veya virgül bulunabilir.
Köyüne � hasret çektiği yere � döndü.
Bu insanları ,herkes bilir, çok severim.
7-Tırnak içine alınmamış aktarma cümlelerinden sonra kullanılır.
Örnek: Çiçekleri sulayalım, dedi.
Datça�ya yarın gideceğim, diyor.
8-Kendisinden sonraki cümleye bağlı olarak ret, kabul ve teşvik bildiren hayır, yok, yoo, evet, peki, pekala, tamam, olur, hayhay, baş üstüne, öyle, haydi, elbette gibi sözcüklerden sonra kullanılır.
Örnek: Peki, gideriz.
Olur, ben de size katılırım.
Hayhay, memnun oluruz.
9-Yazılarda ve mektuplarda, seslenme sözcüklerinden sonra kullanılır.
Örnek: Çocuklar, buraya gelsenize!
Sevgili babacığım,
Sevgili kardeşim,
Sayın Başbakan,
Sayın Profesör,
Alıntının Değişik Noktalamaları:
a-Çiçekleri sulayalım, dedi.
b-Ali: � Çiçekleri sulayalım.� dedi.
c-Ali, � Çiçekleri sulayalım.� dedi.
d-Ali � Çiçekleri sulayalım.� dedi.
e-Ali:
- Çiçekleri sulayalım dedi.
10-Ünlemlerden ve ünlem değerindeki sözlerden sonra virgül konulabilir. Bu durumda, ünlem işareti cümlenin sonuna konur.
Uyarı: - Eyvah! Ev yanıyor.
Eyvah, ev yanıyor !
Ay! Ayağıma bastınız !
Örnek: Yoo, güvercinlerime dokunmayınız !
Yaşasın, yine bizim takım kazandı !
11-Cümlede kullanılan lütfen, rica ederim, afedersiniz gibi sözlerden sonra konur.
Örnek: Lütfen, benimle gelir misiniz ?
Rica ederim, beni yanlış anladınız.
12-Yazışmalarda, yer adlarını tarihlerden ayırmak için kullanılır.
Örnek: Kuşadası, 7 Şubat 1998 İzmir, 2 Ocak 1996
13-Yazışmalarda, başvurulan makamın adından sonra konur.
Örnek: Türk Dil Kurumu Başkanlığına, Borsa Lisesi Müdürlüğüne,
14-Anlam karışıklığını gidermek için gereken yerlerde virgül kullanılır.
Örnek: Bu, radyonun kaybolan parçasıydı.
Küçük, arkadaşlarıyla sinemaya gitti.
Genç, kıza uzun süre hayran hayran baktı.
Sizi soran, kadının en küçük oğluydu.
Bu gece, eğlenceleri içlerine sinmedi.
O, adam baktı.
15-Sayıların yazılışında kesirleri ayırmak için konur.
Örnek: 0,45 75,78
Bibliyografik künyelerde yazar, eser, basım evi vb. maddelerden sonra konur.
Örnek: Falih Rıfkı Atay, Tuna Kıyıları, Remzi Kitap evi, İstanbul, 1938.
16-Cümlede �değil� sözcüğüyle yaratılan çelişmelerden sonra kullanılır.
Örnek: İnsanın gerçek asaleti doğuştan değil, erdemden gelir. Büyük borçlar insanları değer bilmeye değil, kin beslemeye yöneltir.
Uyarı: İkilemelerde sözcükler arasına virgül konmaz.
İyi kötü günde beraber olmaya söz verdik.
Evi barkı satıp İstanbul�a taşındı.
Bebek mışıl mışıl uyuyor.
Dünya alem haline güldü.
Uyarı: İsim ve sıfat tamlamalarının arasına virgül konmaz.
Burnunun üstüne yumruğu yedi. Patron, büronun temizlenmesini emretti. Yazar, umarsız insanları anlatmış yapıtında. Masmavi denize bakarak hayallere daldı.
Uyarı: Ad tamlamalarında tamlayan ve tamlanan arasına sözcük ya da sözcükler girebilir. Anlam karışıklığının olduğu durumlarda tamlayandan sonra virgül konulabilir.
Doktorun, oğlu için ağlayan kadına tepkisi sert oldu.
Terzinin, Ankara�daki üniversitelerin birinde okuyan bir kızı vardı.
Uyarı: ve, veya, ya da ile bağlaçlarından önce ve sonra virgül kullanılmaz.
NOKTALI VİRGÜL (
1-Anlamca birbirine bağlı cümleler arasında noktalı virgül kullanılır.
Örnek: Yarın Ankara�ya gidiyorum; kardeşimi özledim.
Oda soğumuştu; sönmeye yüz tutan ocağa iki odun attı.
Çok yaşayan bilmez; çok gezen bilir.
Horoz ölür; gözü çöplükte kalır.
2-İki cümle birbirine ama, fakat, çünkü, ancak, ne var ki, bu nedenle gibi bağlayıcı öğelerle bağlanıyorsa bağlaçtan önce kullanılır.
Örnek: Sofrada çeşit çeşit yemekler vardı; fakat canım hiçbirini istemiyordu.
Herkes bizi suçladı; oysa biz orada bile değildik.
3-Virgülle ayrılmış örnekleri farklı örneklerden ayırmak için konur.
Örnek: Türkiye, İngiltere, Azerbaycan; İstanbul, Londra, Bakü
Erkek çocuklarına İlker, Soner; kız çocuklarına Ülker, Songül isimlerini koydular.
Bir odasında sandık, dolap, masa; diğer odasında yatak, halı, kitaplık vardı.
Adana�yı Fransızlar; Urfa�yı, Maraş�ı, Antep�i İngilizler işgal etti.
4-Öğeler arasına virgül konmuş olan sıralı cümleler noktalı virgül ile ayrılır.
Örnek: Kısa sürede gömlekleri, pantolonları ütüledi; tabakları, bardakları yıkadı.
Kitaplarını, defterlerini aldı; paltosunu, şapkasını giydi; sokağa çıktı.
Artık, konular alabildiğine genişliyor; biçim, ölçü, uyak önemini yitirerek siliniyor.
5-Anlamca karşıt durumları dile getiren iki cümle arasına konur.
Örnek: Halktan kopmuş bir yönetim teokrasidir; halktan yana bir yönetimse demokrasidir.
Duyguların yer aldığı ifadeler öznel; gerçekçi ve tarafsız olan ifadeler nesneldir.
İKİ NOKTA (
1-Kendisinden sonra örnek verilecek cümlelerin sonuna konur.
Uyarı: Örneğe sınırlama gelmişse nokta (.)
Örneğe sınırlama gelmemişse üç nokta konur (...)
Örnek: Son günlerde iki roman okudum: Atilla İlhan�dan �Bıçağın Ucu� ve Samim Kocagöz�den �İzmir�in İçinde�
Milli Edebiyat Akımı�nın temsilcileri şunlardır: Ömer Seyfettin, Halide Edip Adıvar, Ziya Gökalp, Mehmet Emin Yurdakul...
2-Kendisinden sonra açıklama yapılacak cümlenin sonuna konur.
Örnek: Bu kuralın dayandığı temel mantık şuydu: Türk milleti, onurlu bir millet olarak ebediyyen bağımsız yaşamalıdır.
Derler: İnsanda derin bir yaradır köksüzlük;
Budur alemde hudutsuz ve hazin öksüzlük
Duvarda güzel bir söz yazılıydı: Bizler, ancak birbirimizi kucaklayarak uçabilecek tek kanatlı melekleriz.
Uyarı: İki noktadan sonra gelen bölüm bir cümle oluşturuyorsa ya da cümle değerindeyse büyük harfle başlatılır. Bu işaretten sonra birtakım örnekler sıralanıyorsa, örnekler küçük harfle başlatılır.
Baykam�ın bir tablosu: kavaklar, iki keçi, bulanıkça bir gök, birkaç bulut...
İçeride değişik meslek gruplarından insanlar vardı: terzi, kasap, manav, işçi, memur, bankacı...
3-Ses biliminde uzun ünlüyü göstermek için kullanılır.
Örnek: a:ile, ka:til, i:cat.
4-Tırnak içine alınmış alıntılardan, aktarma cümlelerinden önce iki nokta kullanılır.
Örnek: Atatürk�ün Onuncu yıl Söylevi: �Ne mutlu Türk�üm diyene!� sözüyle biter.
Bir düşünür şöyle diyor: �İnsan mutlu olduğuna inanmadıkça mutlu değildir.�
Uyarı: Aktarma cümlelerinde iki nokta yerine virgül de kullanılabilir.
Örnek: Namık Kemal, �Yüksel ki yerin bu yer değildir!�
5-Karşılıklı konuşmalarda, konuşma çizgisinden önce iki nokta konur.
Örnek: Genç müdür, ansızın parladı:
Kimse bana eksik dosya için işlem yaptıramaz! Dedi.
Polis:
-Ali Usta, dükkanı arayacağız.
Ali Usta:
-Niçin?
6-Kavramlar tanımlanırken ya da açıklanırken kullanılır.
Örnek:
İsim: Varlıkları, kavramları karşılayan sözcüklerdir.
Sıfat: İsmi niteleyen ve belirten sözcüklere denir.
7-Matematikte bölme işareti olarak kullanılır.
Örnek: 45:9 =5 32:2 =16
ÜÇ NOKTA (...)
1-I. Cümlenin benzer örneklerle sürdürülebileceğini anlatmak amacıyla kullanılır.
Örnek: Kimi eylemler oluş bildirir: sararmak, buruşmak, büyümek...
Zamirler adların yerini tutar: ben, sen, kimse, kim, ne...
2-Herhangi bir nedenle tamamlanmamış cümlelerin sonuna konur.
Örnek: Her şey o kadar pahalı ki. Alçak bir gece semasında serpilmiş büyük yıldızlar... Bütün bu yıldızlar içinde bir leyleğin düşünen gagası...
Dışarıda dondurucu bir soğuk...
3-Yazıda, kaba ya da çirkin bulduğumuz için yazmaktan kaçındığımız sözcük ya da sözcükleri belirtmek için de üç noktayı kullanabiliriz.
Örnek: Delikanlı, karşısındakinin bu davranışına çok kızdı: �Senin...!�
Kılavuzu karga olanın burnu b...tan çıkmaz.
4-Yazı içinde açıklanmak istenmeyen sözcükler yerine de üç nokta konur. Açıklanmak istenmeyen sözcüğün ilk harfi yazıldıktan sonra da üç nokta kullanılabilir.
Örnek: Ben bu haberi ...�den işittim.
N...Kasabası�ndan yola çıktığımızda neredeyse öğle olmuştu.
5-Alıntıların baş tarafına konan üç nokta, alıntının baş tarafından bir bölümünün çıkarıldığını gösterir.
Örnek: �...Dilimiz, yabancı sözcüklerden arındığı gün, gerçek kimliğini bulacaktır.� diyor.
6-Seslenmelerde anlatımı pekiştirmek için kullanılır.
Örnek: Gölgeler yaklaştılar. Bir adım kalınca onu kıyafetinden tanıdılar: - Koca Ali... Koca Ali!
7-Kızgınlık sonucu vurgulanmak istenen sözcüklerin arasına konur.
Örnek: Git...me...ye...ce...ğim!
8-Karşılıklı konuşmalarda cevap verilmediği zaman susulduğunu belirtmek için üç nokta kullanılır.
Örnek: - Hastalandın mı büyükanne?
Uyarı: Üç noktadan sonra yeni cümleye büyük harfle başlanır, ilk cümle üç noktadan sonra devam ediyorsa, büyük harf kullanma gereği yoktur.
Örnek: Borçlarını ödeyebilmek için evini, arabasını, arsalarını... satmak zorunda kaldı.
SORU İŞARETİ (?)
1-Soru cümlelerinden ya da soru anlamı taşıyan sözcüklerden sonra soru işareti kullanılır.
Örnek: Ne zaman tükenecek bu yollar, arabacı ?
Sular mı yandı?
Neden tunca benziyor mermer?
Adınız ?
Yaşınız?
Doğum tarihiniz?
Şakaklarıma kar mı yağdı ne var?(sözde soru)
Bana bu yapılır mı? (sözde soru)
Uyarı: İçinde soru sözcüğü olduğu halde hiçbir şekilde soru anlamı taşımayan cümlelerin sonuna soru işareti konmaz.
Örnek: Neden böyle davrandığını bilmiyorum.
Kaçıncı katta oturduğunu söylemedi.
Böyle mi olacaktı diyerek çekip gitti.
Akşam oldu mu sürüler döner.
Uyarı: Anlamları birbirini tamamlayan soru cümleleri virgülle ayrılır. Soru işareti en sona konur.
Örnek: Bu saati masaya mı koyayım, duvara mı asayım ?
Ruhunu karartan neydi, yağmur mu yağıyordu; yoksa şimşekler mi çakıyordu ?
Çok yakından mı bu sesler, çok uzaklardan mı ?
Üsküdar�dan mı, Hisar�dan mı, Kavaklar�dan mı ?
Uyarı: Sıralı cümlede son cümle soru anlamı taşımıyorsa soru işareti kullanılmaz.
Örnek: Niçin böyle davranıyor, bir türlü anlayamadım.
2-Bir bilginin kesin olmadığını, kuşku duyulduğunu anlatmak için parantez içinde soru işareti kullanılır.
Örnek: Gülşehri, 14. yüzyılda (?) yaşamış bir tasavvuf şairidir.
Arkadaşımın hırsızlık yaptığını (?) söyledi.
3-Bilinmeyen yer, tarih vb. durumlar için kullanılır.
Örnek: Yunus Emre (?-?)
4-Bazen söze şaşma, küçümseme, alay, güvensizlik anlamı katmak için ilgili sözden veya cümleden sonra soru işareti konur.
Örnek: Bu büyük sanatçı (?) her romanıyla olay yaratacağa beziyor.
Burada ondan daha akıllı (?) biri var mı ki?
Uyarı: Soru işaretinden sonra büyük harfle başlanır.
ÜNLEM (!)
1-Sevinç, acı, korku, şaşma gibi duyguları anlatan cümlelerin sonuna konur.
Örnek:
Ne mutlu Türk�üm diyene!
Olmaz olsun senin gibi arkadaş!
Hey, baksana sen!(seslenme)
Ey, Türk Gençliği! (seslenme)
Aman! Ben ne yapayım.
Uyarı: Cümlenin başında bir ünlem varsa, ünlem işareti bu ünlemden sonra da kullanılabilir. Eğer cümlenin sonunda ünlem işareti kullanılacaksa ünlem sözcüğünden sonra virgül kullanılır.
Örnek: Eyvah, geliyorlar!
Of, canım sıkıldı!
2-Parantez içinde kullanılan ünlem şaşma, küçümseme, alay etme, güvensizlik anlamı verir.
Örnek: İşte şiirimizin üstadı (!) geliyor.
Bu bilim adamı (!) dil konusunda da ne kadar bilgili (!) olduğunu bu sözleriyle kanıtlıyor.
3-Okuyucunun düşüncesine bırakılmış, anlamca tamamlanmamış bazı ünlem cümlelerine, ünlem işaretinden sonra üç nokta işareti konur.
Örnek: Kapıyı açıp girmez mi!...
4-Soru anlamı kaybolmuş sözde soru cümlelerinin sonuna soru işareti yerine ünlem işareti konulabilir.
Örnek: Ne yaptım ben!
Şakaklarıma kar mı yağdı ne var!
Paranın lafı mı olur!
Uyarı: Ünlem işaretinden sonra büyük harf kullanılır.
KESME İŞARETİ (�
1-Özel adlara getirilen çekim ekleri kesme işareti ile ayrılır.
Örnek: Taşı toprağı altın güzel Türkiye�m
Yunus Emre�yi tüm dünya tanıyor.
Türkiye�de yaşanan deprem herkesi üzdü.
Zonguldak�ı gördüm.
Uyarı: Bazı özel isimler belirtisiz ad tamlaması şeklinde kalıplaşıp oluşmuştur. Bu tür isimlerindeki tamamlanan eki �ı,i,u,ü� kesme işareti ile ayrılmaz daha sonra gelen çekim ekleri kesme işareti ile ayrılır.
Örnek: Çankaya Köşkü�nde Süleyman Demirel�i ziyaret ettik.
Ziya Gökalp Bulvarı�nda yeni bir market açılmış.
Van Gölü�nü görmek için Van�a gittik
Bağdat Caddesi bugün çok kalabalık.
Türk Dil Kurumu�ndan farklı sesler yükseliyor.
Dil ve Tarih-Coğrafya Fakültesi Dekanlığı�na
5 Ocak�ta burada olacakmış.
I. gün Osman Kütük�ün evinde toplanmışlar.
Uyarı: Dil adlarına getirilen çekim ekleri de kesme işareti ile ayrılmaz. Türkçeyi kurallarına uygun konuşmalıyız.
2-Kısaltmalara, harflere, eklere getirilen çekim ekleri kesme işareti ile ayrılır.
Örnek: Atatürk 1938�de öldü.
Saat 13�te buluşalım.
Alfabenin ilk harfi a�dır.
5�inci yarışmacı elendi.
Türkçede olumsuzluk eki, -me, -ma�dır.
Türkçede ve�nin görevi sözcükleri veya cümleleri bağlamaktır.
TDK�nin yeni dönemdeki üyeleri seçildi.
Uyarı: Küçük harfle yapılan kısaltmalara getirilen ekler, sözcüğün okunuşuna göre yapılır.
Örnek: kg�dan cm�yi mm�den
Uyarı: Sonunda nokta bulunan kısaltmalar kesme işareti ile ayrılmaz.
Örnek: vb.leri mad.si Alm.dan
3-Özellikle şiirde, belli ölçüyü tutturabilmek için düşürülen ünlü harfi göstermede kullanılır.
Örnek: Karac�oğlan der ki derdim büyüktür.
N�etsin? n�eylesin? n�apalım? m�ola
Uyarı: Özel adlar için ayraç içinde bir açıklama yapıldığı taktirde kesme işareti ayraçtan sonra konur.
Örnek: Yunus Emre (1247 - 1320)�nin evrenselliği tartışılmaz.
İmla Klavuzunda kesme işaretinin kullanımı ile ilgili yer alan diğer bilgiler
1-Ünvanlara gelen ekler kesme işareti ile ayrılmaz.
Örnek: Zeynep Hanıma Ahmet Mithat Efendinin
2-Yapım eki almış bazı sözcüklerden sonra gelen çekim ekleri de kesme işareti ile ayrılmaz.
Örnek: Türklüğün,Hrıstiyanlıktan, Aydınlıdan, Müslümanlıkta
Uyarı: Özel adlar yerine kullanılan �o� zamiri cümle içinde büyük harfle yazılmaz ve kendisinden sonra gelen ek kesme işareti ile ayrılmaz.
TIRNAK İŞARETİ (�
1-Başkasından veya bir yazıdan olduğu gibi aktarılan sözlerin başında ve sonunda tırnak işareti kullanılır. Tırnak içindeki söz grubu bir cümle değerinde ise cümleye uygun noktalama işareti kullanılır.
Örnek: Dil ve Tarih � Coğrafya Fakültesinin ön cephesinde Atatürk�ün: �Hayatta en hakiki mürşid ilimdir.� özdeyişi yer almaktadır.
�Ne mutlu Türk�üm diyene!� sözü her Türk�ü duygulandırır.
Bakınız, şair vatanı ne güzel tarif ediyor:
�Bayrakları bayrak yapan üstündeki kandır. Toprak eğer uğrunda ölen varsa vatandır.�
�İzmir üzerine dünyada bir şehir daha yoktur!� diyor şair.
Bir düşünün �İyiliği doğal olarak, tıpkı çiçeklerin koku saçtığı gibi yapmazsanız, o iyilikten ne çıkar!�diyor.
Uyarı: Başka bir kimseden veya yazıdan alınan sözler az çok değişik biçimde verildiğinde bu gibi aktarmalar tırnak içinde verilmez.
Örnek: Yahya Kemal, insanın dünyada hayal ettiği müddetçe yaşadığına inanırmış.
2-Özellikle belirtilmek istenen bir sözcük ya da grup tırnak içine alınır. (Belirtme, sözcüklerin farklı puntolarla yazılması, açık ya da koyu basılmasıyla da sağlanabilir.)
Örnek: �Osmanlıca� dillerin en güzel örneğidir.
Höyük sözü, Anadolu�da �tepe� olarak geçer.
3-Cümlede geçen gazete, dergi ve eser adları, yazı başlıkları tırnak içine alınır.
Örnek: Servet-i Fünun Hüseyin Cahit Yalçın�ın �Edebiyat ve Hukuk� başlıklı yazısı nedeniyle kapatıldı.
Tevfik Fikret, �Şermin� adlı eserini çocuklar için yazmıştır.
Gazeteniz �Star� çıktı.
Uyarı: Tırnak içindeki söze ek gelirse, tırnaktan sonra gelir ve kesme işareti kullanılmaz. Siz bir de Ahmet Haşim�in �O Belde�sini okuyun.
4-Tırnak içinde verilen ve yeniden tırnağa alınması gereken bir sözü belirtilmek için tek tırnak kullanılır.
Örnek: Edebiyat öğretmeni: � Şiirler içinde � Han Duvarları� gibisi var mı?� dedi.
Bize defterimin ilk sayfasına da yazdığım şu sözü söyledi: �İnsanları sizin için �sevgi adına� bir şey yapmaya zorlamayın.�
5-Üst satırda yazılan ve alt sırada aynen tekrar edilen söz ve sözcüklerin yerine kullanılır. Tırnak işareti bu göreviyle �denden� adını alır.
Örnek: Sözcükler, yapılarına göre üçe ayrılır:
Basit sözcükler
Türemiş �
Bileşik �
6-Kimi zaman küçümseme, alay amacıyla da kullanılır.
Örnek: Eline bir diploma geçiren kendini �öğretmen� sanıyor.
7-Karşılıklı konuşmalarda, konuşma çizgisi yerine kullanılır.
Örnek: �Kralım, kızınızı oğluna ister.� �Yaa, öyle mi!�
Uyarı: Tırnak içine alınan sözler bir cümle değerindeyse ve özel adsa büyük harfle başlar. Cümle kendi noktalamasını korur.
İŞARETLERİ NOKTALAMA (Kısa Çizgi)
1-Satıra sığmayan sözcükler bölünürken satır sonuna konur.
Örnek: Soğuktan mı titriyordum, yoksa heyecandan, üzüntüden mi bilmem,
2-Ara sözleri ve ara cümleleri ayırmak için kullanılır.
Örnek: Örnek olsun diye-örnek istemez ya- söylüyorum.
Ahmet-dayımın oğlu-yakında askere gidecek.
Dostlarıma-kim ne derse desin- sırt çevirmem.
Memleketime-özlediğim yere- döneceğim.
3-Dil bilgisinde kökleri ve ekleri ayırmak için kullanılır.
Örnek: Gör-gü-süz-lük çiçek-ler-imiz kapı-cı-lık
4-Dil bilgisinde eylem kök ve gövdelerini göstermek için kullanılır.
Örnek: Dur- gör- ver- okut- taşla- yazdır-
5-Dil bilgisinde eklerin başına konur.
Örnek: -den -lık -iş -me -lı
6-Dil bilgisinde heceleri göstermek için kullanılır.
Örnek: a-raş-tır-ma bi-le-zik ku-yum-cu-luk
7-Arapça ve Farsça tamlamalarda kullanılır.
Örnek: Hakimiyet-i Milliye Tevhid-i Tedrisat Kanunu
8-Bir olayın başlangıcı ve bitişini gösteren tarihler arasında kullanılır.
Örnek: Bu savaş 1939-1956 yılları arasında olmuş.
9- Birbiriyle ilgili ülke ya da kavram isimleri arasında kullanılır.
Örnek: Türkiye-Suriye ilişkileri gergin.
Devlette yasama-yürütme-yargı organları net ayrılmalıdır.
Kulak-burun-boğaz hastalıkları yaygın,
10- Matematikte çıkarma işareti olarak kullanılır.
Örnek: 100 - 80=20
Uyarı: Satır sonunda özel isim bitmiş ve ona ait ek diğer satıra geçmişse, arada kısa çizgi değil, kesme işareti kullanılır.
Örnek: Sizinle geçen yıl Ankara�da buluşmuştuk.
UZUN ( _ )
1-Konuşma çizgisi olarak kullanılır.
Örnek: Arabamız tutarken Erciyes�in yolunu: �Hancı dedim bildin mi Maraşlı Şeyhoğlu�nu� Gözleri uzun uzun burkuldu kaldı bende,
Dedi:
- Hana sağ indi, ölü çıktı geçende!
Ona:
-Benimle gelecek misin ? diye sordum.
-Hayır, dedi.
2-Oyunlarda uzun çizgi konuşanın adından sonra konur.
Örnek: Sıtkı Bey � Oğlum ben kalenin teslimini düşünmüyorum. Kurtarmaya bir çare arıyorum.
Uyarı: Konuşmalar tırnak içinde verildiği zaman uzun çizgi kullanılmaz.
PARANTEZ (AYRAÇ) ( )
1-Cümlenin yapısıyla doğrudan doğruya ilgili olmayan açıklamalar için kullanılır.
Örnek: Anadolu kentlerini,köylerini (köy sözünü de çekinerek yazıyorum.) gezsek bile görmek için değil, kendimizi göstermek için geziyoruz.
Çocuklardan biri bir oklama (bir tatlı su balığı) yakaladı.
Akbaba (1960�ların ünlü mizah dergisi)�nin tiryakisiydik.
Saraybosna�yı ziyaret eden Avusturya Veliaht�ı Fransız Ferdinand bir Sırp tarafından öldürüldü (28 Haziran 1914).
2-Ara sözler ve ara cümleler parantez içine alınır.
Örnek: O, isterse (pek ummam ya) bu sorununuzu bir telefon çözebilir.
Ayşe (sınıfın en çalışkanı) sınavı kazandı.
3-Tiyatro eserlerinde konuşanın hareketlerini, durumunu açıklamak ve göstermek için kullanılır.
Örnek: ihtiyar � (Yavaş yavaş başkana yaklaşır.) Ne oluyor beyefendi ?
4-Alıntıların aktarıldığı eseri veya yazarı göstermek için kullanılır.
Örnek: Eşin var, aşiyanın var, baharın var ki beklerdin
Kıyameler koparmak neydi ey bülbül, nedir derdin ? (Safahat)
5-Cümlede geçen herhangi bir sözcüğün eş anlamlısı parantez içinde verilir.
Örnek: Bu dizede teşbih (benzetme) yoktur.
Sıfatlar (önadlar) varlıkları niteleyen ya da belirten sözcüklerdir.
6-Satır başlarında ya da cümle içinde, sıra gösteren harf ya da sayılardan sonra parantez kullanılır.
Örnek: 1)...... 2)....... 3)........
7-Yabancı sözcüklerin okunuşu parantez içinde gösterilir.
Örnek: Bacon (Beykın) ünlü bir deneme yazarıdır.
KÖŞELİ PARANTEZ [ ]
1-Parantez içinde parantez kullanılması gereken durumlarda köşeli parantez kullanılır.
Örnek: Beş Hececilerden bir olan Yusuf Ziya Ortaç ( ötekiler: Faruk Nafiz Çamlıbel [1898 - 1973], Orhan Seyfi Orhon [1890 - 1972], Halit Fahri Ozansoy [1891 - 1971], Enis Behiç Koryürek [1949 - 1981] ) bir gülmece yazarı olarak bilinir.
EĞİK ÇİZGİ ( / )
1-Tarihlerde gün, ay ve yıl bildiren sayıların arasına konur.
Örnek: 23 / 11 / 1998
2-Metin içinde yan yana sıralanan dizelerin arasına konur.
Örnek: Bir türküde geçen, � Ne de olsa kışın sonu bahardır / Bu da gelir bu da geçer ağlama� dizelerinin anlamını düşünelim.
YILDIZ ( * )
1-Dipnotları göstermede kullanılır.
DÜZELTME İŞARETİ ( ^ )
1- Yazımları aynı anlamları ve okunuşları ayrı olan kimi sözcüklerde anlam karışıklığının olduğu durumlarda kullanılır.
Örnek: adet-âdet
hala-hâlâ
2-Arapça ya da Farsça�dan dilimize geçen bazı sözcüklerde a ve u�dan önce gelen k ve g ünsüzlerinin ince okunması gerekiyorsa bu ünlülerin üzerine düzeltme işareti konur.
Örnek: bekâr, sükûn, rüzgâr, kâğıt...
3-Arapça nispet i�siyle yazılan sözcüklerde bu işaret kullanılmaz.
Örnek: milli, siyasi, insani, iktisadi, resmi, askeri, hukuki...