Ebced hesabı

[Dygsuz]

Ebced hesabı
Vikipedi özgür ansiklopedi


Ebced hesabı Ebced rakamlarını kullanarak kelimelerin sayısal değerini bulmaya denir. Arap alfabesiyle yazılan bir yazıdaki harflerin sayısal değerlerinden (cifr) tarih bilgisi gibi gizlenmiş bilgileri çıkarmaya yönelik çalışma yapanlar da olmuştur. Hâdiselerin vukuu zamanının tesbiti için harflere izafe olunan kemiyete denilir. Yahut diğer bir tarif ile bir hadiseyi tevrih için kullanılan ve rakamları harften ibaret olan bir hesaptır. Buna "hesâb-ı cümel" de denilir. Arap ebcedinin İberî ve Aramî elifbasından alındığına şüphe yoktur. Fakat Araplar diğer Sami lisanları bilmedikleri ve Araplıklarıyla iftihar ettikleri cihetle bu sekiz kelimenin menşei hakkında hurâfî bir takım tevile giriştiler. Mesela bu kelimeden altısının (Meyden) hükümdarlarından altı kişinin adı yahut altı şeytanın veyahut hafta günlerinin ismi olduğunu söylerler.1 Bizzat Arap nahivcilerinden "Müberred" ve "Seyrafi" gibi anlayışlı alimler bu tefsir ve tevillerin hurâfî olduğunu ebcedi teşkil eyleyen kelimelerin fi’l-asl ecnebi bulunduğunu söylemişlerdir. Sonraları bu kelimeler muska vefk gibi şeylerde kullanılmış ve her birine adedî bir kıymet verilmiştir. Yahudilerin Uhud-ı Kadîm Tefsirinde bu harfleri bu suretle kullandıkları görülüyor

Bazı yazarlar kitaplarının içindekiler bölümünde veya akrostiş gibi şiir içine tarihleri gizlemek gibi denemeler yapmışlardır.

[Dygsuz]

Ebced hesabında da yöntem

Alfabenin her harfine bir sayı değeri vermek; ve bir kelimeyi oluşturan harflerin toplam sayı değerini anlatılmak istenen bir olayın tarihine denk düşürmektir. Böylece ebced hesabıyla belirli bir tarihi anlatan kelimelere veya satırlara baktığımızda karşımızda herhangi bir rakam göremeyiz; kâğıdı kalemi de ele alıp o kelime veya satırın her harfinin sayı değerini özel şekilde birleştirerek sonucu bulmamız gerekir.

Harflerin sayısal değerleri

Ebced hesabında harflerin sayısal değerleri Arap alfabesinde sıraya göre değil İbranice ve Süryanice'deki sıralamaya göredir. Ebcede göre harflerin sırası ve değerleri söyledir:

elif ا 1 yâ ي 10 kaf ق 100

be ب 2 kef ك 20 ra ر 200

cim ج 3 lâm ل 30 şın ش 300

dal د 4 mim م 40 te ت 400

he ه 5 nun ن 50 peltek se ث 500

vav و 6 sin س 60 Hı خ 600

ze ز 7 `ayn ع 70 zel ذ 700

Ha ح 8 fe ف 80 Dad ض 800

Tı ط 9 Sad ص 90 Zı ظ 900
ğayn غ 1000


Arapçada kullanılmayan ve özellikle Farsca'dan alınıp Osmanlıca'da kullanılan pe çim je gaf harfleri sırasıyla be cim ze ve kef eşit sayılır.

Ebced hesabını akılda tutmak için bir anlamı olmayan ve sadece hatırlayıcı olarak kullanılan kelimelerden bir cümle oluşturulmuştur: bu

'ebced' 'havvez' 'huttî 'kelemen' 'sa'fes' 'karaşet' 'sehhaz' 'dazıg'

cümlesidir.

Bu harflerin tekabül ettiği değerleri bir arada özel sekilde birleştirerek bir olayın oluş tarihini belirtmeye 'ebced hesabıyla tarih düşürmek' veya daha kısaca 'tarih düşürmek' adı verilir. Ancak bu birleştirme bazan karmaşıktır ve tarih düşürmenin çeşitli değişik yöntemleri ve yolları vardır.

Başka alfabelerle benzer uygulamalar
Semitik alfabelerde başlamış olduğu gözüken harflere sayısal değerler atfetme işi İbrani ve Yunan alfabelerinde de görülmektedir.

Kabala sisteminde Gematria denen (İbranicesi: גימטריה gēmaṭriyā) sayısal bir düzenek mevcuttur. Burada İbrani sayıların rakamsal değeri 400'e kadar ebced numaraları ile aynıdır. Günümüzde hala madde numaralamada ve haftanın ilk 6 gününü temsil için kullanılmaktadır.

Fenike alfabesinden uyarlanmış olan ve isimlendirme ve sırasını bu alfabeye göre şekillendirmiş olan Yunan alfabesinde de izopsefi denilen (İngilizcesi isopsephy) harflerden faydalanan sayısal bir sistem mevcuttur. Bu sistemde harflerin karşılık geldiği rakamsal değerler 90 sonrasında ebced değerlerinden farkılaşır. Bunun sebebi Yunan lisanında ṣād (ص) harfine denk gelen bir sesin olmamasıdır.