Indikatörler

[-]

01. İNDİKATÖRLER

Çözeltinin pH’sına bağlı olarak renk değiştiren kompleks yapıdaki organik bileşiklere indikatör denir. Bu tür çözeltiler titrasyonun bitiş noktasını saptamak amacıyla kullanılır. İndikatörleri asit baz, redoks ve çöktürme indikatörleri olarak ayırabiliriz.

01.01. Asit- Baz İndikatörleri


Asit Baz indikatörleri zayıf asit veya zayıf bazdırlar. Genelde indikatörle HIn sembolü ile gösterilirler. Bu indikatörlerin ayrışma tepkimeleri yazılacak olursa;



Örneğin metil kırmızısı [HIn] formundayken kırmızı, disosiye olduktan sonra [In- ] formunda ise sarı renktedir.

Le Chatelier prensibine göre H+ konsantrasyonun artması, dengenin sola kaymasına neden olur ve bu nedenle HIn’ın kırmızı rengi (asit rengi ) gözlenir. Bunun tersi olarak da OH- (baz) eklenmesi ile H+ konsantrasyonu azalacağı için denge sağa kayacak ve In- rengi (baz rengi) olan sarı renk gözlenecektir.

Diğer bir gösteriş şekli ile





Eğer pH = 5 ise [H+] derişimi 10-5 olacağından bunuda formüldeki yerine koyarsak eğer








olacaktır. Bu da [HIn] derişiminin [In- ] derişiminden 100 kat fazla olacağını ve bu nedenle HIn rengi olan kırmızı rengin gözlenecegini gösterir.

Herhangi bir deney sırasında Asit-Baz indikatörü şeçilirken aşağıdaki kurallara dikkat edilmesi gerekmektedir:

• Deney sırasında eklenen indikatör miktarı 2 damladan fazla olmamalıdır. Çünkü bazı titrantlar indikatörlerle reaksiyona girip rengini değiştirebilir. Bu ihtimali göz ardı edebilmek için eklenen indikatör hacmi çok az olmalıdır.
• Titrasyon sırasında, indikatörün ilk renk değiştirdiği görüldüğü anda titrasyon bitirilmelidir.
• Deney sırasında şeçilecek olan indikatörün renk değiştirme pH’sı titre edilen çözeltilerin eşdeğerlik pH’sına uymalıdır.
• Özellikle metil oranj ve metil kırmızısı indikatörleri sıcak çözeltilerin titrasyonunda kullanılmamalıdır. Çünkü bu indikatörlerin görülebilen renk değişiklikleri sıcaklık artması ile daha düşük pH’lara kayar.


01.01.01. Bazı İndikatörlerin Hazırlanışı


İndikatör pH aralığı Asit Rengi Baz Rengi İndikatör
Derişimi (g/100mL) Çözücüsü
Timol Mavisi 1.2 - 2.8 Kırmızı Sarı 0.1 %95 Etanol
Metil Sarı 2.9 – 4.0 Kırmızı Sarı 0.5 %95 Etanol
Bromfenol Mavi 3.0 – 4.6 Sarı Mavi 0.04 %20 Etanol
Metil Oranj 3.1 - 4.5 Kırmızı Sarı 0.1 Su
Bromkrezol Yeşili 3.8 - 5.5 Sarı Mavi 0.02 %95 Etanol
Bromfenol Kırmızısı 5.2 – 7.0 Sarı Kırmızı 0.04 7.8 ml 0.01 N NaOH + su
p-nitrofenol 5.6 – 7.6 Renksiz Sarı 0.25 %50 Etanol
Metil Kırmızısı 4.2 – 6.3 Kırmızı Sarı 0.1 %95 Etanol
Nitrazin Sarısı 6.0 – 7.0 Sarı Mavi 0.1 Su
Bromtimol Mavi 6.0 – 7.6 Sarı Mavi 0.1 %50 Etanol
Fenol Kırmızısı 6.4 – 8.0 Sarı Kırmızı 0.1 Su
Nötral Kırmızısı 6.8 – 8.0 Kırmızı Sarı 0.1 70 ml %95 Etanol + su
Krezol Kırmızısı 7.2 – 8.8 Sarı Kırmızı 0.1 Su
Timol Mavi 8.0 – 9.6 Sarı Mavi 0.1 %95 Etanol
*Fenolftalein 8.3–10.0 Renksiz Kırmızı 1.0 %50 Etanol +0.0.1 N NaOH
Timolftalein 9.3–10.5 Renksiz Mavi 0.1 %95 Etanol
Alizarin Sarısı 10.0-12.1 Sarı Viyole 0.1 su


*Fenolftalein : 1 g fenolftalein %50 Etanol’ de çözündükten sonra, nötralleştirmek amacı ile hafif pempe oluncaya kadar üzerine 0.01 N NaOH eklenir. Bu pempe rengin 1-2 damla 0.01 N HCl asit çözeltisi eklendiği zaman kaybolması gerekmektedir.

01.01.02. Karışık İndikatörler

Bazı titrasyonlarda daha hassas sonuç alabilmek için, daha dar pH aralığında titrasyonun gerçekleşmesi istenir. Bu nedenle uygun iki indikatör karıştırılarak çok yakın pH aralığında renk değiştiren bir karışım elde edilir. Örneğin Metilen mavisi-metilen kırmızısı (tashiri indikatörü) pH 5.45 ile 5.5 gibi dar bir alan içerisinde viole renginden yeşile döner.


İndikatörler **Konsantrasyon (g/100mL) Çözücüsü Asit Rengi Baz Rengi Geçiş
pH'sı Geçiş Rengi
I II I II
Metil sarısı *Metilen mavisi 0.05 0.05 %95 Etanol Mavi,viyole Yeşil 3.2 Viole
Metil oranj Ksilen cyanol 0.02 0.28 %50 Etanol Kırmızı Yeşil 3.9 Gri
Metil oranj *İndigo karmin 0.1 0.25 Su Viyole Sarı,yeşil 4.1 Gri
Bromkresol yeşili Metil oranj 0.1 0.02 Su Portakal Koyu yeşil 4.3 Açık yeşil
Bromkresol yeşili Metil kırmızısı 0.075 0.05 %95 Etanol Şarap kırmızısı Yeşil 5.1 -
Metil kırmızısı *Metilen mavisi 0.1 0.05 %95 Etanol Kırmızı,viyole Yeşil 5.4 Kirli mavi
Bromkresol yeşili Klorfenol kırmızısı 0.05 0.05 Su Sarı,yeşil Mavi,viyole 6.1 -
Bromkresol moru Bromtimol mavisi 0.05 0.05 Su Sarı Viyole,mavi 6.7 Viole
Nötral kırmızısı Metilen mavisi 0.05 0.05 %95 Etanol Viyole,mavi Yeşil 7.0 -
Bromtimol mavisi Fenol kırmızısı 0.05 0.05 Su Sarı Koyu viyole 7.5 Açık viole
Kresol kırmızısı Timol mavisi 0.025 0.15 Su Sarı Viole 8.3 Pembe
Fenolftalein *Metil yeşili 0.033 0.067 %95 Etanol Yeşil Viole 8.9 Gri,mavi
Fenolftalein Timol mavisi 0.075 0.025 %50 Etanol Sarı Viole 9.0 Yeşil
Fenolftalein Timolftalein 0.1 0.1 %95 Etanol Renksiz Viole 9.9 -
Fenolftalein Nil mavisi 0.033 0.133 %95 Etanol Mavi Kırmızı 10.0 Viole

* işaretli olan çözeltiler kahverengi cam şişede saklanmalıdır.



** Her bir indikatör için ayrı ayrı g/100 mL’lik çözelti hazırlanır ve bu karışımlardan

İndikatörler
I II Karışım Oranlar
(VI / VII)
Metil oranj *İndigo karmin 1/1
Fenolftalein Timol mavisi 3/1
Bromkresol yeşili Metil kırmızısı 3/1
Nötral kırmızısı Metilen mavisi 1/1
Bromtimol mavisi Fenol kırmızısı 1/1
Kresol kırmızısı Timol mavisi 1/3
Fenolftalein Nil mavisi 1/2
Metilen Kırmızısı Metilen Mavisi 1/1


01.02. Çöktürme İndikatörleri

Az bir miktarda çözeltiye ilave edilen iyon, eşdeğerlik noktasında, çöktürücü reaktifin aşırısı ile renkli bir tuz oluşturur. Bu tür indikatörlere en güzel örnek, Mohr medotu ile Cl tayininde kullanılan potasyum kromattır.






01.03. Redoks İndikatörleri

Bu tür reaksiyonlarda kullanılan indikatörlerde
• İndikatörle meydana gelen kompleks koyu bir renk oluşturmalıdır.
• Oluşan kompleks uygun bir stabilitede olmalıdır.
• Kompleks oluşumu reversible (tersinir) olmalı ve ayrışması kolay olmalıdır.


Bu tip indikatörlere örnek olarak Volhard yönteminde kullanılan Fe3+ verilebilir.

Bir miktar Fe(NO3)3 ilave edilen AgNO3 (gümüş nitrat) çözeltisi ayarlı KSCN ile titre edilir ve beyaz AgSCN çökeleği meydana gelir.


Eklenen KSCN’nin fazlası Fe3+ iyonunu ile kan kırmızısı renkli FeSCN2+ kompleksini oluşturur.