Hacı Mirhemze Efendi Nigarî

[GARAGIZ]

XIX yy. Azerbaycan'da pek de gelişmeyen Ta-savvuf edebiyatının büyük temsilcilerinden bi-ridir. Mersiye türüyle kıyaslandığında tasavvuf şiiri fazla yayılmamıştı. Azerbaycan'da parmakla sayılacak derecede az Nakşibendî şairleri vardı. Bu gurupta Azerbaycan'ın Dağıstan'la sınır böl-gelerinde yaşamış Mehemmed Esgeri, Gutgaşınlı Abdulla gibi isimler vardı. Tasavvuf şiiri Mir-hemze Seyid Nigârî'nin ve onun genç yaşlarında ölmüş devamcısı Se'diyi Sani Karabaği'nin (1854-1879) eserlerinde daha geniş yer almıştı.
Mirhemze Seyid Nigârî 1815'te Karabağ'ın Zengezur ilçesinin Ciyimli köyünde doğmuştu. Babası Mirpaşa, Ciyimli köyündeki kutsal ocağın mücaviriydi. Nigârî, şiirlerinin birinde kendisinin seyidliğini ve Hezreti Peygamber soyundan ol-duğunu şöyle ifade etmektedir:
Ali-e'lanesebem, rindüyü şeydahesebem, Bendeyi-ali-eba, Mirhemze adımdır.
Çağdaşlarının anılarına göre Seyid Nigârî "...uca boylu, hoşsima ve hoşetvar, mülayim bir şahis imiş. Ne kadar ki, tabii ve adeti halında şi-kestehatir, helim ve üftade nezerc gelirmişse de, bir o kadar ibadet vakti ve salata durduğu esnada tebii halatdan deyişdirilib başka bir halete dü-şermiş. Bu haletde oldukda onun simasından nu-raniyyet lem'e edermiş ve müqeddes bir he'yetde nezere gelermiş. Bele ki, kenardan onun bu halet-i ecibesine mütevecceh olanları hcyret ve endişeye salarmiş..."
Şiir yazmağa tarikata dahil olduktan sonra başlamıştır. Şiirlerinde kullandığı Nigârî mahlası, rivayete göre sevdiği Nigar adlı bir,güzelin adından alınmıştır.
Tarikata dahil olduktan sonra Kazak böl-gesinin Hanlıklar köyünde yaşamıştı. Burada yerli şairlerden Hacı Rehim Ağa Vahidî ve Şahnigar Hanım Rencûr onun tesiriyle nakşibendîlik is-tikametinde tasavvuf şiirleri yazmaya baş-lamışlardır.
Sonralar Seyid Mirhemze Nigârî Türkiye'ye göç ederek Amasya'da yerleşmişti. Onun pek çok müridi de mürşidlerinin ardından Amasya'ya gel-mişlerdir. 1859-1862'de şairin İstanbul'da yaşadığı yolunda bilgiler vardır. "Hacı Mirhemze Efen-di'nin yazdığı eş'arın cümlesi eşq-i heqiqiye me-hebbet-i ilahiye, hüsn-i tebiiye, mehd-i mövlaye, me'rifet-i hudaye, eşq yolunda sedaket ve de-yanete vs övsaf-i hemidelerin medhine şamil ke-lamlardır. Şeyh Nigârî'nin gozel ve hoşagelen ke-lamları az deyilse de, anıma şiirlerinde çendan selaset ve mövzuniyyet yokdur, ekserinde bir me'na haman bir elfaz ve ibareler ile te'dad ve tek-rar olunur ve okuyanları tezce yorub hiffet ve ke-salet getirir. Şiirlerinin tamamı açık Türk dilinde, bir azacıq osmanlı şivesinde inşa olunubdur" (Fi-rudinbey Köçerli. Azerbaycan Edebiyatı, c. 11, Bakı, 1981, s. 143)
Mirhemze Nigârî 1885'te Amasya'da vefat etmiş ve orada da defnolunmuşdur. Ama halk ara-sında dolaşan bir rivayette onun Karabağ'm Ka-rapirim köyünde defnolunduğu, mezarının da bir ziyaret yerine çevrildiği iddiası yer almaktadır.

[GARAGIZ]

Nefs-i nâferman ile uğraşma, yâr elden geder,
Kelb-i tenperver hevâsile şikâr elden geder.
Meyl-i Dünyâ-yi demdendir mezellet hâsili,
Etmegü Qâf-i qenâetden vüqâr, elden geder.
Tifl iken qılgil ziyaret Ke'be-yi üşşâqi kim,
İxtiyâr olduqda, elbet ixtiyâr elden geder.
Tövbeden keçmek xetâdır gerçi, emmâ neyleyim,
Gerdiş-i peymâneden gövl ü qerâr elden geder.
Seyyid'ül ehkâmdır sulh gerekdir inqiyâd,
Bir qarış torpaqdan ötrü bir diyar elden geder.


Ferman dinlemeyen nefsinle uğraşma,
yoksa sev-gilin elden gider.
Rahatına düşkün köpek yü-zünden av elden gider, kaçar.
Aşağı ve hor duruma düşmek,
kötü dünya malına meyletmek yüzündendir.
Kanaat Kâf’ından dolayı Öğünme,
yoksa elden gider (Kanaat Kâfi burada mürşidin varlığım işaret etmektedir.)
Kabe'yi daha çocukken ziyaret et, tıpkı âşıkların yaptığı gibi... Yaşlanınca gücün, kuvvetin yet-meyebilir.
Tövbeden dönmenin günah olduğunu biliyorum.
Ama ne yapayım ki, içki kadehinin dönüşü sı-rasında ettiğim yeminler ve aldığım kararlan tu-tamam.
"Barış hâlinde yaşamak gerekir" sözü Hz. Mu-hammed'in hükümlerindendir. Çünkü bir karış top-rak yüzünden bir ülkeyi kaybetmek mümkündür.




*********************************************
Anlagil eşq nedir- dinle, ne me'nâdır bu,
Bâde-yi lütf-i Xudâ, bexşiş-i Mövlâdır bu.
içelim şâm ü seher içre ve lâkin bîcam,
Câme hacet mi olur, bâde-yi me'nâdır bu.
Herfsiz âşiq-i şeydâlere teslim eyler,
Ders-i esrarı ne xoş, ders-i dilârâdır bu.
Mexfıdir eşq xefiyyâtı hüveydâ eyler,
Söylerem böyle, veli gör ne müemmâdır bu.
Söyleyin âlem-i eş'ârde şirin-şirin,
Mâhed-i eşq-i Xudâ, te'b-i şekerxardır bu.
Qâsid, ey Mirnigâri, görünür xendezenan,
Var bir xeyir xeber, âleme büşrâdır bu.


Aşk nedir, anla! Anlamı nedir, dinle!
Aşk, Tanrı'nm lütfu olan içkidir, Mevlâ'nın bağışıdır.
Sabah akşam içelim, ancak kadehsiz olsun.
Kadehe gerek var mı? Bu mânâ içkisidir.
Çılgın âşıklara harflere gerek duymadan ders verir.
Bu esrar dolu ve gönül alan ders ne güzel derstir.
Aşk gizlidir, ancak sırları ortaya çıkarır.
Böyle söy-lerim ama gel gör ki, ne biçim bir anlaşılmaz sırdır.
Şiir âleminde şirin şirin söyleyin, konuşun.
Allah aşkı için yemin olsun ki, bunda şeker yiyen insan huyu vardır.
Ey Mir Nigârî! Haberci, sevinçli görünür.
Bunda bir hayır var, bu dünyaya bir müjdedir.


************************************************** *******

Tirler qövs-i qezâdan kim yağar yağmur tek,
Her biri mehr-i vefa, şehd ü şefâlerdir mene.
Dem-be-dem zövq ü sefa, cör ü cefâlardan gelir,
Nâz ü istiğnâ-yi dilber dilrübâlerdir mene.
Tâlib-i dîdârem, emmâ henıdemimdir iştiyâq,
Âh ü feryâdim dem-â-dem rehnümâlerdir mene.


Oklar, kader yayından yağmur gibi yağar.
Her biri bana vefa ve sevgi, bal ve şifa kaynağıdır.
Zevk ve sefa, daima eziyet ve sıkıntılardan doğar.
Güzellerin nazı ve işvesi benim için gönül alıcıdır.
Sevgilinin yüzünü görmeyi isterim,
ancak bu arzu ve istek benim devamlı arkadaşım olmuştur.
Çek-tiğim âh ve feryatlar daima bana kılavuzluk yapmaktadır.

[GARAGIZ]

Sîm ü zerder fâriqem kim, qûşe-yi viranede,
Göftgûyi dilrübâler kimyalerdir mene.
Dem-be-dem durmaz, könlüm döner esir-i zülfdür,
Ünsürümden qâlibâ gâlib hevâlerdir mene.
Eskik olmaz badeler peymânemizden kim müdâm,
Bâdekeşlerden gelen xeyr-i dualardır mene.
Etmezem, Mirnigarî, iştikâ, ikrah kim,
Ol cefâlar kim gelir Heq'den, sefâlerdir mene.



Bir, yıkıntının köşesinde altın ve gümüşten uzağım.
Güzel sözler söyleyen sevgililer, benim için altın ve-gümüş imâl etmeyi sağlayan kimya ilmi de-recesindedir.
Gönlüm hiç durmaz,
sevgilinin zülüflerinin esiri ol-duğu için etrafında dönüp durur.
Galiba benim maddemdeki unsurlardan en çoğu havadır.
Kadehimizden hiç bir zaman içki eksik olmaz.
Sar-hoş ve içki içenlerden bana gelen şey sadece hayır dualarıdır.
Ey Mir Nigârî! Şikâyet edip iğrenmen,
çünkü çek-tiğim sıkıntılar bana Tanrı'dan gelen sefalar sayılır.



************************************************** *****

Elhemdülillah, fikrimdir Allah,
Fikrimde Allah, elhemdülillah.
Könlümde vallah, dildâr-i dibcah,
Dildâr-i dilxah könlümde vallah.
Zikrimdir Allah her bir mehelde,
Her bir mehelde zikrimdir Allah.
Tövbet ü lillah ücb ü riyâden,
Ücb ü riyaden tövbetü lillah.
Esteğfirüllah bîrâhhqdan.
Keçmezem billah, bezm-i simadan,
Bezm-i simadan keçmezem billah.
Virdimdir Allah Seyyid Nigârî,
Seyyid Nigârî, virdimdir Allah.


Şükürler olsun, Allah benim fikrimdir,
dü-şüncemdir. Şükürler olsun!
Benim düşüncemde sa-dece Allah vardır.
Yemin olsun ki gönlümde de gönlün istediği sev-gili
, yani Tanrı vardır.
Ben her yerde sadece Tanrı'yı zikrederim, onun is-mini anarım.
İki yüzlülükten ve kendini beğenmişlikten Allah'a tövbeler olsun.
Senin yolunda olmamaktan dolayı Allah'tan af di-liyorum. Yemin olsun ki,
onun yüzünü, göreceğim toplantıdan vazgeçmem.
Ey Seyyâd Nigârî! Allah sözü daima dilimdedir, ben bu sözü devamlı söylerim.

[GenceŞair]

güzelmiş