Türkçede Ekler

[Dygsuz]

EKLER



1- Eklerin tek başına anlamı yoktur. Kelimelerin görevli parçalarıdır. Meselâ babam, odunluk, tatlı kelimelerindeki –m,-luk, -lı eklerinin tek başına anlamı yoktur.

2- Ekler tek başlarına kullanılamazlar, ancak köke eklenerek kullanılış sahasına çıkarlar.

3- Kökler kelimede kendisine uyulan, ekler ise köke uyan unsurlardır. Bu sebeple eklerin büyük bir kısmı çok şekillidir. Çok şekillilik bakımından ekler dilimizde ya bir şekilli , ya iki şekilli ya dört şekilli ya da sekiz şekillidir:

Bir şekilli: -m (masa-m),

İki şekilli: -an, -en (koşan, gelen),

Dört şekilli: -ıp, -ip, -up, -üp (alıp, verip, koşup, görüp),

Sekiz şekilli: -dı, -di, -du,-dü,-ti,-tı,-tu,-tü (yazdı, geldi, durdu, gördü, attı, gitti, sustu, düştü),

4- Ekler fazla uzun olmazlar. Tek ses halinde olabildiği gibi iki heceli de olabilirler. Üç heceli eklerimiz azdır: sarı-mtırak gibi.

5- Türkçede ekler ya eskiden beri ek olarak vardır ya da iki ek veya kelimenin ekleşmesinden meydana gelmişlerdir. Meselâ gelmeli kelimesindeki –meli eki –me ve –li eklerinin birleşmesinden meydana gelmiştir.

6- Dilde iki türlü ek vardır:

A. Yapım ekleri: Kökün veya kelimenin anlamında değişiklik yapan eklerdir. Bunlar eklendikleri kökten yeni bir kelime meydana getirirler. Meselâ Türk kelimesinden –çe ekiyle Türkçe kelimesi yapılmıştır. Türk bir milletin adı, Türkçe o milletin dilinin adıdır. Dört çeşit yapım eki vardır:

1. İsimden isim yapma ekleri: İsim kök veya gövdelerinden yeni isimler yapan eklerdir: yıl-lık, köy-lü, balık-çı, kuzu-cuk, ev-cil vb.

2. İsimden fiil yapma ekleri: Isim kök veya gövdelerinden fiil türeten eklerdir: gece-le-mek, duru-l-mak, tür-e-mek, boz-ar-mak vb.

3. Fiilden isim yapma ekleri: Fiil kök veya gövdelerinden isim türeten eklerdir: aç-mak, gel-me, düş-üş, geç-im, düş-kün, sırıt-kan vb.

4. Fiilden fiil yapma ekleri: Fiil kök veya gövdelerinden fiil yapan eklerdir: al-ın-mak, gül-üş-mek, yat-ır-mak vb.

B. Çekim ekleri: Kökün veya kelimenin anlamında değişiklik yapmayıp kelimeleri kullanılış sahasına sokan eklerdir. Çekim ekleri anlama etki etmezler, köke ve kelimeye yeni bir anlam katmazlar. Fakat bir ifade katarlar. Bu ifade öteki kelimelerle münasebet ifadesidir. “Ev-den geldim.” Cümlesindeki –den eki münasebet ifadesidir ve evin anlamını değiştirmemektedir.



İSİM ÇEKİM EKLERİ



1. Çoğul eki: İsimlerin çokluk şekillerini ifade eder: -lar, -ler: kitap-lar, çocuk-lar, araba-lar, ev-ler, gece-ler, sergi-ler vb....

2. Iyelik ekleri: “İye” Türkçede “sahip” anlamına gelir. İyelik ekleri ismin karşıladığı nesnenin bir kişiye veya nesneye ait olduğunu gösteren çekim ekidir. Bunlar nesneyi nesneye, yani ismi isme bağlayan eklerdir. İyelik ekleri altı şahsa göre çekimlenebilmektedir: yani getirildikleri isimlerin ben, sen, o ,biz, siz, onlar şeklindeki sahipliklerini ifade ederler.

Baba-m defteri-m

Baba-n defter-in

Baba-sı defter-i

Baba-mız defter-imiz

Baba-nız defter-iniz

Baba-ları defter-leri



3. Hal ekleri: Bu ekler ismi bazen isme, bazen fiile bazen de edata bağlar:

Okul-a gitti. Evden gelmiş. (fiile bağlamış)

Kitab-ın kapağı bahçe-nin yolu (isme bağlamış)

Orman-a karşı sen-in kadar (edata bağlamış)

Türkçedeki isim hal ekleri şunlardır:



a. Yalın hal: İsmin başka bir kelimeye bağlı olmadığını gösteren haldir. Tekil, çoğul ve iyelik şekli yalın haldir: okul, baba-sı, yollar.. okul teklik yalın hali, yollar çoğul yalın hali, babası iyelik yalın halidir. Demek ki, yalın hal isimlerin hal eki getirilebilen şekilleridir.



b. İlgi hali: (-ın, -in, -un, -ün, -nın, -nin, -nun, -nün)

Çocuğ-un defter-in

Evler-in anne-nin

Yol-un masa-nın

Yokuş-un akıl-ın

Onlar-ın uykusu-nun



c. Yükleme hali: (-ı, -i, -u, -ü)

Kapı-yı taşlar-ı

Babam-ı göz-ü

Yol-u sözlerim-i



ç. Yönelme hali: (-a, -e)

okul-a bakkal-a

dağlar-a biz-e



d. Bulunma hali: (-da, -de, -ta, -te)

Ev-de çocuk-ta

Tepeler-de akıl-da



e. Ayrılma hali: (-dan, -den, -tan, -ten)

Karşı-dan soy-dan

Biz-den türk-ten

Çiçek-ten bilenler-den



f. Beraberlik hali: (-la, -le)

Gönül-le kalbimle

Araba-y-la ekmek-le



g. Eşitlik hali: (-ca, -ce, -ça, -çe)

İnsan-ca on-ca

Ben-ce ardın-ca



h. Direktif hali: (-ra, -re, -arı, -eri)

Son-ra iç-eri

Dış-arı il-eri



4. Soru eki: ( mı, mi, mu, mü)

Okul mu çocuk mu

Öğrenciler mi rüya mı