Seyid Ezim Şirvani...

[S€®C€]

Seyid Ezim Şirvani 1835-ci il iyul ayının 9-da Şamaxıda ruhani ailEsindE anadan olmuşdur. Şamaxının tanınmış, möteber şexslerinden olan atası Seyid Mehemmed, Seyid ezim kiçik yaşlarında iken vefat etmişdir. Seyid ezim ana babası molla Hüseynin himayesi altında yaşamışdır. Molla Hüseyn Dağıstanda Yaqsay kendinde ruhanilik edirdi. Babasından ereb ve fars dillerini öyrenen Seyid ezim texminen 10 il sonra Şamaxıya qayıdır ve burada medresede oxuyub orta ruhani tehsilini tamamlayır. 1856-cı ilde ali ruhani tehsili almaq hevesi 21 yaşlı genc Seyid ezimi İraqa, evvel Necef ve Bağdada, sonra ise Suriyanın Şam şeherine aparır. Genc şair İraqda oxuyarken dünyevi elmlere de böyük maraq gösterir. Şamaxıya qayıtdıqdan sonra 1869-cu ilde orada yeni üsul üzre mekteb açaraq ömrünün axırına qeder burada müellimlik edir. Köhne mollaxanalardan ferqli olaraq o, bu mektebde uşaqlara dini elmlerle yanaşı, Azerbaycan ve fars dillerini telim edir, tarix, coğrafiya, hesab ve s. fenlerden ibtidai melumat da verirdi. Heç tesadüfi deyil ki, Azerbaycanın görkemli şairi Mirze elekber Sabir, meşhur yazıçı ve pedaqoq Sultan Mecid Qenizade ve bir sıra başqa yazıçılar mehz onun mektebinde oxumuşlar.

Zengin edebi yaradıcılığa malik olan Seyid ezim Şirvaninin bedii irsi biri azerbaycanca, digeri ise farsca iki böyük külliyyatdan ibaretdir.

Şairin eserleri içerisinde müxtelif Şerq menbelerinden etdiyi tercümeler, Sedi, Hafiz ve Fizuli şerlerine yazdığı nezireler de vardır. Lakin bunlar görkemli yazarın zengin bedii irsi içerisinde az yer tutur. S.e.Şirvani yaradıcılığının çox hissesi lirik janrda yazılmış orijinal eserlerden ibaretdir ki, bunların da çoxu qezellerdir. Şairin qezellerinde heyat sevgisi, nikbin ehval-ruhiyye, dini etiqad xüsusi yer tutur. Onun aşiqane qezelleri daha çoxdur. Müellifin şere heraret ve can veren derin lirikasını mehz bu qezellerde görmek olur.

Gece gördüm seni, ey afeti dövran, yuxuda,
Ki, elerdin mene yüz lütfi-firavan yuxuda.


Seyid ezim Şirvani yaradıcılığının ikinci merhelesi onun maarifçi ve tenqidi-satirik şeirlerile başlayır ki, artıq bu zamandan etibaren onun yaradıcılığında realizm üstünlük teşkil edir. Onun realist şeir yaradıcılığı sahesine keçmesinde "ekinçi" qezetinin mühüm rolu olmuşdur. Çünki, mehz "ekinçi"nin tesirile şair günün bir çox zeruri meseleleri ile maraqlanır ve yaradıcılığında yeni mövzulara keçir, müasir heyatın teleblerine uyğun şeirler yazır, Azerbaycanın ilk metbu orqanında neşr etdirir. Maarifçi şair üçün "ekinçi" bir xitabet kürsüsü idi. O, xalqı qeflet ve cehalet yuxusundan oyanmağa çağırır, Hesen bey Zerdabinin xeyirxah, maarifçi teşebbüslerini alqışlayır, onu bilikli bir müellim ve xeyirxah bir insan kimi qiymetlendirirdi. O, "ekinçi"de çap etdirdiyi şeirlerile müasirlerini bu qezeti oxumağa, ona kömek etmeye çağırırdı:

Bes "ekinçi" celalımızdır bizim,
Nasehi xoşmeqalımızdır bizim.
Sey edek, ey guruhi-niksifat,
Etmesin ta bizim "ekinçi" vefat.


Şairin eserleri içerisinde öyüd, temsil ve didaktik mahiyyet daşıyan menzum hekayeler vardır ki, bunların da müeyyen bir hissesi öz ideyaları etibarı ile onun maarifçi şeirleri ile birleşir. Doğruçuluq, merdlik, dostluq, yoldaşlıqda metanet, çalışqanlıq, ezilenlere kömek, insanlarla yaxşı reftar ve s. gözel ve necib sifetlerin terbiyelendirilmesi hemin öyüdlerin esas mezmununu teşkil edir. Şairin öyüdlerinin çoxu bu güne qeder öz terbiyevi ehemiyyetini itirmemişdir.

Filheqiqet direxti-nakamil,
Terbiyet feyzine olur şamil.
Növi-insan deyil ağacdan kem,
Qabili-terbiyetdi her adem.


Seyid ezim Şirvaninin ictimai mahiyyet daşıyan satiraları onun ümumi yaradıcılığında müstesna mövqe tutur. Onu öz dövrünün böyük realist şairi kimi tanıdan "Yerdekilerin göye şikayet etmeleri", "Deli şeytan", "Mekri-zenan", "Belx qazisi ve xarrat", "Müctehidin tehsilden qayıtması", "Elmsiz alim", "Alim oğul ile avam ata" ve s. satiralarıdır.

Öz zengin yaradıcılığı ile Azerbaycan edebiyyatı tarixine qızıl sehifeler elave eden Seyid ezim Şirvani 1888-ci il iyunun 1-de Şamaxıda vefat etmişdir. Görkemli şair 53 illik ömür salnamesinde böyük bir irs qoyub getmişdir.

[S€®C€]

Çobanın hekayesi


Yay günü şehre geldi bir çoban,
Deyenek elde, seyr edib her yan.
Nagahan gördü bir nefer baqqal,
Doldurub buz tebaqe malamal,
Seslenir her zaman ki, “ay yexeser!”
Bu gelam eyledi çobana eser.
Buzu ol ehtiramde görcek,
Yürüyüb vurdu bir neçe deyenek.
Dedi: - Bax, bax, bizi bilir qanmaz!
Ele bildi çoban bunu tanımaz.
Qışda qırdı qoyun-quzum yekser,
Burada adını qoyub “yexeser”.

[S€®C€]

Öyüd


Ey oğul, bil ki, ademi-bikar,
Xüşk olan bir odundu, layiqi-nar.
Bunu bizden deyibdiler eqdem:
Seneti olmayan deyil adem.
Puç olub getse dövletin vaye,
Yene senetdir elde sermaye.
Ger ticaretçün olmasa dövlet,
Sey qıl, hasil eyle bir senet.
Elmdir ehli-senetin hüneri,
Elmsiz senetin nedir semeri?
Elmsiz senetin ne miqdarı,
“Kari-buzine nist necari”1

[S€®C€]

Öyüd - 2


(Qite)

Ey oğul, büxlden sen eyle hezer –
Ki, bexilin yeri cehenizmdir.

Ger helak olsa cümleyi-alem,
Yene söyler bexil kim, kemdir.

İstemez bir kesi ola xoşbext,
Ölecek görse kimse xürremdir.

Şebpere1 afitabedir düşmen –
Ki, ziyasıyla halı derhemdir.

Seyyida, şebpere1 xisal olma –
Ki, bu etvar mergi-ezemdir.

[S€®C€]

İsğenderin veqesi


Seyre çıxmışdı bir gün İsgender,
Rast bir novcevane geldi seher.
Serbürehne, cünunü divane,
Menzili bir fezayi-virane.
Etdi divaneye o şah xitab,
Oldu divane müstendi-cevab.
Dedi men padşahi-dövranem,
RübI-meskune, bil ki, sultanem.
Zati-pakımda çün necabet var,
Mende derya kimi sexavet var.
Her ne sen istesen olur hasil,
Iste bir şey ki, ta ola vasil.
Dedi divane: - Ey şehi-meğrur,
Menden eyle bu dem mekesleri dur.
Mene milçekler eyleyir azar,
Menden olsun buyur, bu lehze ker.
Dedi sultan ona ki, divane
Bir şey isteki, qadire ane
Güldü divane söylei: - Ey şah,
Qüdrein xeyli var imiş kutah.
Qüdrein çünki yoxdu bir meee
Edeese nelütf hiç kese
Me tei çünki se deacizse,
Özüvegörmeferi çaiz se.
Seyyida, gör ki, sevei-medan
Eyleib xütbeebu rezi bean.
Xeyli acizdü bu beni
Bir mekde çekir ava
Meksehökm qılsa ol qeyum,
Fil xortumuna salar xortum.

[S€®C€]

İsğenderin veqesi - 2


Neql edirler ki, bir gün İsgender
Eyledi bir xerabe sarı güzer.
Gördü nageh xerabede bir pir,
Arizi reşki-afitabi-münir.
Maili-taeti-xudayi-elim,
Etmedi padşahe bir tezim.
Xişmnak oldu padşahi-qeyur,
Dedi: - Ey rahi-merifetden dur,
Ne üçün şahe etmeedin tezim?
Menem İsgenderi-felektekrim.
Asiman-qedr şahi-dövranem,
Lütfe derya, sexavete kanem.
Menem iqlim-girü bac-sitan,
Hökmüme tabe oldu cümle cahan.
Dedi: - Ey şah-vacibüt-tekrim,
Sene bir kimse eylesin tezim –
Ki, ola senden ehtiyacı onun,
Dövletinden ola revacı onun.
Qaneem men ki, künci-virane,
Sözlerindir yanımda efsanesi.
Hirs ile azdır qulam mene -
Ki, olub indi padşah sene.
Ey olan ol idi qulama qualm,
Ne tefaxürdür eyledin elam?
Çekdi ol gün xecalet İsgender,
İltimas etdi ol felekçaker.
Dedi: - Eyle meni-hezine dua –
Ki, edehirsü azı def xuda.
Seyyida, hirsü azdan hezer et,
Genci-mülki-qenaete güzer et.
Olasan ger Skenderi-sani,
Olacaqsan zemanedefani.
Ne qalır mülkü malı dünyanın,
Neşükuhü celalı dünyanın.

[S€®C€]

İsgender dövründe iki hekim


Vardı İsgender eski hekim,
Mülki-yunanda, vacibüt-tekrim.
Onların düşdü çün mübahisesi-
Ki, nedendir zemane hadiseesi?
Ol ne bürhan getirdi hüccet ile,
Bu onu redd edirdi hikmet ile.
Her ne metleb ki, qıldı bü ünvan,
Ol getirdi buna gözel bürhan.
Herçi ilzame oldular talib,
Birine olmadı biri qalib.
Aqibet şert qıldı iki tebib,
Here bir zehr eylesin tertib,
O bunun zehrini içe, bu onun,
Ta bu tövdaye kim olur meğbun?
Birisi şerbet eyledi tertib,
Zehr hazır qılıb ikinci tebib.
Bir-bire verdiler mehabet ile,
Birisi içdi zehri cüret ile,
Bilmedi zehr olduğun anın,
Beledir müqtezası1 dövranın.
Etmedi xövf semmi-nafizden,
Qaldı ol şirdil sehih beden.
Ol biri içdi xövf ile şerbet,
Dari dünyadan eyledi rehlet.
Öz işinden onu qiyas etdi,
Vehşetinden zemaneden getdi.

[S€®C€]

İsgenderin vesiyyeti


Demi-nezI-revanda İsgender
Eyledi bir vesiyyet ol server-
Ki, anama deyin bu göftari,
Xelqeehsanım eylesin cari.
Leyk her kes çeekibdi derdü bela
Yemesin ol teamden qeta.
Çünki saz oldu nemeti-elvan,
Qıldı anın vesiyyetini beyan-
Ki, gerek ekl etsin ol adem
Çekmeyibdir cahanda möhnetü qem.
Mütenebbih olub kelamından,
Hamı çekdi elin teamından.
Çünki çekmişdi hamı möhnetü qem,
Çıxmadı hiç bir nefer xürrem.
Maderi-eşkbari-İsgender
Gerci olmuşdu zari-İsgender,
Bildi ki, merge yoxdu bir çare,
Hamının qelbine deyib yare.
Dilbera, çox da çekme möhnetü qem,
Könlüvü eyle qem günü xürrem.
Gerdişi-çerxi-kecmedar keçer,
Bu qemü derdi-ruzgar keçer.

[S€®C€]

İsğenderin veqesi - 2


Neql edirler ki, bir gün İsgender
Eyledi bir xerabe sarı güzer.
Gördü nageh xerabede bir pir,
Arizi reşki-afitabi-münir.
Maili-taeti-xudayi-elim,
Etmedi padşahe bir tezim.
Xişmnak oldu padşahi-qeyur,
Dedi: - Ey rahi-merifetden dur,
Ne üçün şahe etmedin tezim?
Menem İsgenderi-felektekrim.
Asiman-qedr şahi-dövranem,
Lütfe derya, sexavete kanem.
Menem iqlim-girü bac-sitan,
Hökmüme tabe oldu cümle cahan.
Dedi: - Ey şah-vacibüt-tekrim,
Sene bir kimse eylesin tezim –
Ki, ola senden ehtiyacı onun,
Dövletinden ola revacı onun.
Qaneem men ki, künci-virane,
Sözlerindir yanımda efsane.
Hirs ileazdır qulam mene
Ki, olub indi padşah sene.
Ey olan ol idi qulama qualm,
Ne tefaxürdür eyledin elam?
Çekdi ol gün xecalet İsgender,
İltimas etdi ol felekçaker.
Dedi: - Eyle meni-hezine dua –
Ki, ede hirsü azı def xuda.
Seyyida, hirsü azdan hezer et,
Genci-mülki-qenaete güzer et.
Olasan ger Skenderi-sani,
Olacaqsan zemanede fani.
Ne qalır mülkü malı dünyanın,
Ne şükuhü celalı dünyanın.

[Gonax]

selamun aleyküm

bacim öncelikler teşekkür ederim. ellerine emeğine sağlık.

Seyyid Ezim Şirvani'yi duymuş fakat ne yazıkki kim olduğunu bilmiyordum.
bu değerli bilgileri bizlere ulaştırdığın için ayrıca teşekkür ederim.

selametle.............