CAVIDIN MUSIQI DÜNYASI Sərdar FƏRƏCOV

[Emine]

CAVIDIN MUSIQI DÜNYASI


Sərdar FƏRƏCOV



Xalqımızın böyük mütəfəkkir şairi və dramaturqu H.Cavidin hər şeri, misrası özlüyündə əsrarəngiz bir musiqi dünyası yaşatmaqla ruhu oxşayır, könülləri ovsunlayır. Cavid şeriyyətinə xas olan ülvilik, çılğınlıq, paklıq əslində ən yüksək musiqi əsərini rövnəqləndirə bilən keyfiyyətlərdəndir. Musiqinin varlığını təyin edən amillərdən biri olan ritmika (vəzn) isə cavid yaradıcılığında son dərəcə zəngin və kamildir. Istər əruz, istər heca vəznində yazarkən sənətkar və ustad olmasını sübut edən şair öz yaradıcılığında bu vəznlərin müxtəlifliyini, gözəlliyini məharətlə incələməsi heyrət doğurmaya bilməz. Təsadüfi deyildir ki, Cavid yaradıcılığını uzun illər tədqiq edən mərhum filoloq-alim Əkrəm Cəfər televiziya çıxışlarının birində demişdi: «…XX əsr Azərbaycan ədəbiyyatında əruz vəznində yazan şairlərin arasında heç bir nöqsana, xətaya yol verməyən iki böyük sənətkarın adını çəkə bilərik… Onlardan biri H.Cavid, digəri isə Ə.Vahiddir…».

H.Cavidin yazdığı şe’rlərin məzmun, mündəricə və formasından asılı olmayaraq hamısının mayası sanki musiqi ilə yoğrulub. Cəsarətlə demək olar ki, Cavid şe’rinin bir çoxu sanki öz yaranışından bir başa musiqiyə ünvanlanıb. Təsadüfi deyildir ki, bəzi şerlərinin adı belə sanki musiqi janrını təyin edir: Türkü, şərqi, marş, rəqs və s.

Doğrusu, Cavidin əsərləri ilə ilk tanış olduğum yeniyetmə çağımda «türkü», «şərqi» sözləri mənim üçün yeni, na’məlum, müəmmalı anlayışlar idi. Indi zaman ötüb, vaxt dəyişdikcə Cavidin böyük türk dünyasının, eləcə də müsəlman aləminin şanlı tarixini və mədəniyyətini dərindən bilən bir fenomen olması tam aydınlığı ilə mə’lum oldu. Həm də keçmiş mədəniyyətin parlaq lövhələrini öz müasirlərinə bədii əsərləri vasitəsi ilə çatdıra bilmək əzmi vətəndaş şairin böyük xidməti kimi dəyərləndirilməlidir.

H.Cavid yaradıcılığı Azərbaycan xalqının mədəniyyət və mə’nəviyyatını əks etdirə bilən bir güzgü olduğunu qəbul edərək, həm də bu əsərlərin keçmişlə bu gün arasında ruh, mə’nəviyyat körpüsü olmasını da vurğulamalıyıq. Musiqi isə ruhun səslərlə təcəssümüdür. Bəlkə bu gün ötən əsrlərin musiqisini araşdıran tədqiqatçıların da öz bilgilərini genişləndirməsi üçün bir mənbə kimi Cavid yaradıcılığına da üz tutmaları doğru, düzgün olardı.

H.Cavidin dram əsərlərini diqqətlə oxuyub - izlədikcə sanki qarşımızda müxtəlif, rəngarəng musiqili səhnələr panoraması açılır. Ilk səhnə əsəri olan «Ana» faciəsindən başlayaraq bütün pyeslərində müəllif musiqini də bir fərd, xarakter kimi müxtəlif səhnələrə daxil edir. Daha doğrusu, şair sanki musiqi vasitəsi ilə hər hansı bir şəraitdə, situasiyanı, vaxtı, zamanı, psixoloji anı daha dolğun əks etdirmək, dəqiqləşdirmək istəyir. Çox zaman şair öz istəyində dəqiq və konkretdir. Və bu dəqiqlik səhnədəki reallıqla həmahəngdir.

H.Cavidin «Ana» faciəsi əsərin remarkasında göstərdiyi kimi, Dağıstan həyatından bəhs edir. Dağlı xalqlarında milli musiqi aləti kimi qəbul edilmiş qarmonun səhnə arxasından səslənməsi (remarkaya görə) zaman və məkan reallığına vacib bir ştrix əlavə etmiş olur.