Kars Halk Oyunları - Kars Halk Oyunları Nelerdir? Kars Halk Oyunları Hakkında

[Emine]

Kars Halk Oyunları - Kars Halk Oyunları Nelerdir? Kars Halk Oyunları Hakkında


Kars geleneksel oyunlar bakımından en zengin illerdendir. Bunun nedeni değişik kültür birikimi olan insan topluluklarının yöreye yerleşmesidir. Türkmen boyları Azeriler ve Doğu. Anadolu yöresi insanlarının oyunları bir arada görülebilir.


Halk oyunları

Kars halk oyunları yönünden çok renklidir.Ağırlık bar ve kafkas yöresi oyunları olsa da halaylara ve semahlara da kimi ilçe ve köylerde rastlanır. Tek halkalı çift halkalı oyunlar olduğu gibi karşılama biçiminde oynanan oyunlar da vardır. Kars halk oyunları çoğunlukla kaçma (kadın-erkek) oynanır. Kars'ın kimi ilçelerindeki oyunlarda nitelikli bir görünüm açısından Kafkas oyunlarıyla benzerlikler görülür. Orta oyunu özelliğinde konulu Öykülü danslarla da günlük olaylar savaşlar ve olağan üstü konular simgelenir. Nanay denilen çalgısız oyun havaları da yaygındır.

Bara Artvin ve Kars yörelerinde "yattı" denilmektedir. Toplu barlara genellikle küçük yörelerde rastlanmaktadır. Dağlık yörelerdeki barlar çoğunlukla beceri gerektiren hızlı oyunlardır. Açık havada davul zurna kapalı yerlerde ney ve davul eşliğinde oynanır.

Kimileri öbür illerde de bir takım ayrılıklarla oynanan barlar şunlardır:

Düz Bar Ağır Bar Bar Sekmesi Tütiye Mahmudiye Aşırma (Tek Ayak Bar ) Üç Ayak Bar Çember Sıçratma (Tik Bar) Bekir-Bengi Karapürçek Ters Bar Tek Tamzara Çift Tamzara Sarhoş Barı Daldalar Tavuk Barı Ezingah Deresi Kars'ın Önü Durna Barı Hoşbilezik (Altun Yüzük) Mustafa Barı Kotan Barı Can Maral (Göçergin Vurdum) Zencirli Köroğlu Dur Yerinde (Şüregel Barı) Ardahan Barı Yayla Barı Köroğlu Barı Koçarı Barı Temur Ağa Deliloy Laçın Barı Papuri (Pağpuru) Sallama Gülüm Oğlan Ay Işığı Bir Gül Ektim Diz Kırma Kır-Al Boyakçının Gelini Hey-Narı Kundurayı Mor Boyarlar Şerbeti Kaldı Tasta Bu Gelen Nahır mıdır Sorul Almalı Dağlar Senalar Bizim Bağda İndim Derede Durdum Dağdan Kestim Değnek;

Karapapak denilen Türkmenlerin oynadığı Terekeme Ağır Terekeme Tellice Lezgi (Hangi) Koloş Orta Çala Süsen Sümbül Kalender Memmet Bağır Almadere Çil Horuz Düz Yallı Narı Şanalım Kesme;

Azerbaycan asıllı toplulukların oynadığı Edilceben Senem Ceylani Askerani (Gence) Mirzayi Kaşengi Lezgi Beşacılar Nez Beri (Naz Barı) Lale Kuçeler (Köseler) Enzeli Karabağ Uzun Dere Arzuman Iğdır Yallısı Sincani (Zengani) Gumurü Yallısı Gulbi;

Doğu Anadolu'dan gelen toplulukların oynadığı Delilo Koççeri Göle'nin Düzü Hay Molo Nare Lorke Gaçke Barı Kule Hey Narı Berzini Çepik Hekari gibi halk oyunları oynanmaktadır.

Bunların en bilinenleri şöyle oynanır


Lezgi

Azeri oyunlarındandır. Tek ikili alaca dizi (kadın-erkek) toplu karşılamaz gibi değişik adlar alır. Tek oynandığında "Lezinka" denir. Toplu oynanırsa yöreye göre Lezgi Lehuri adını alır. Oyunda erkek kartalı kadınsa sülünü simgelemektedir. Oyuncular haliz oluşturur dönerek oynarlar arada bir durdurulur. Bu sırada oyunculardan biri kimi kez alanın ortasına fırlayarak özel gösteri yapar. Tek kişilik gösteriler sırasında halkadakiler el çırpmakla yetinirler.

Pappuri

Yerli oyunlardandır. Oyun sallanmayla başlar sert hareketlerle hızlanır. Ağırlaşarak ve hızlanarak süren oyunda birden durulur. Kızlar ortaya farlar elele tutuşup bir kez döndükten sonra yerlerine geçer. Bu kez aynı hareketi erkekler yapar.

İlk figürlerdeki sağa sola sallanarak yürüme küçük bebeklerin yürüyüşünü andırdığından oyuna bebek anl***** gelen "pappi"dcn türeyen Pappuri denildiği sanılmaktadır.

Üç Ayak

Yerli barlardan Üç Ayak hareketlilik ve çeviklik gerektiren bir oyundur. Oyun sırasında ayaklar üç kez yere vurulur. Üç kez de yerinde sayar. Adım da bu üçlü hareketlerden almıştır. Kızlı-erkekli oynanır.


Terekeme

Adını Kars'la yerleşmiş bir Türk Oğuz boyu olan Terekemelerden (Karapapak) almıştır. Terekeme erkeklerinin alınganlığını yiğitliğini; kadınlarının ise ağır başlı çekingen davranışlarını yansıtır. Oyun çok ağır bir havada iki kız oyuncunun seyircileri ellerindeki mendili başlarına ve göğüslerine sürüp selamlamalarıyla başlar.


Döne

Erkek ve kadın birlikte oynanan yerli oyunlardır. Genellikle üç kız dört erkekle oynanır. Ağırdan başlar gittikçe hızlanır. Oyuncular elele tutuşur iki adım sağa sekilir sonra üç adım sola yürünür. Tempo hızlandıkça yürüme ve sekmeler sıçramaya dönüşür. Çökmelere de yer verilerek oyun sürdürülür. Bu sırada türküsü yinelenir:

Yar döne döne döne N'oldu sevdiğim sene


Laçın-Ters Laçın Barı

Kızli-erkekli oynanır. Kağızman da oynanan biçimi şöyledir: Oyun sağ ayakta sallanmayla başlar. İki sağ iki sol yerinde sallanarak yürünür. Ağırdan başlayan oyun git gide hızlanır. Sonra Ters Laçın oynanmaya başlanır. İki sağa yürünür sallama yapılır. Üç sola çekilir. Yeniden sallama yapılır. Oyun böylece sürer yalnız erkeklerle oynandığında çökmeler atlamalar ve daha çevik ha¬reketler yapılır. Ters Laçında ters yönde ilerlendiği için oyuna bu ad verilmiştir.

Türküsü şöyledir

Laçın bana laçın bana
Destele ver saçın bana

Ters Laçinde ise
Lohoy lohoy laçıno
Dönder gelsin laçıno



Kıskanç

Bir erkek ve iki kız tarafından oynanmaktadır. İlkin beraber ve hareketli bir müzikle oyun alanına çıkılır. Sonra kızların her biri bir köşeye ayrılır. Erkek çeşitli hareketlerle kızlara kur yapar ve kıskandırır. Oyunun sonunda kızların ikisiyle beraber erkek pisti terk eder.



Koçare

Koçare erkeklerin oynadığı canlı oyunlardandır. Oyuncular kollarını birbirlerinin omuzlarına dolayıp vücutlarını geriye atarak oynarlar. Koçare adı göçmek anlamındadır.



Paşa göçtü


Kars Osmanlı topraklarına katıldıktan sonra hareketli ve askeri bir merkez olmuş halk ordu ile içiçe yaşamıştır. Paşa göçtü ordunun harekete geçişi ve komutanların uğurlanmasında oynandığından bu adla anılır. Kızlıerkekli gruplar elele tutuşarak oynarlar.





Döndürme

Bu oyuna kimi yörelerde döndürme kimi yörelerde çöğütme denilmektedir. Kızlı-erkekli karşılama biçiminde oynanır. Kızlar ve erkekler iki dizi oluştururarak ve maniler söyleyerek oynarlar:

Kızlar
Çoban itin gudursun
Arkacında sır dursun
Eğer seni almazsam
Seni yıldırım vursun

Erkekler
Alma attım yiyesen
Şu sepetin göyersen
Eğer bana gelmezsen
Seni kızken ölesen

Kızlar
Oğlan bir kara hindi
Duvar dibine sindi
Toprak başına oğlan
Kızlar üstüne güldü


Kemal Paşa


Atatürk'ün 6 Ekim 1924'te Kars'a gelişinde ezgilenen türkü eşliğinde kızlı erkekli oynanmaktadır. Türkü şöyledir:

Hoş gelişler ola Mustafa Kemal Paşa
Askerin milletin devletinle bin yaşa
Serfiraz ettin bu kademleri


Mes'ut eyledin KARS' a gelmeyi
Hoş gelişlerin bu görüşlerin
Tebrik eyleriz tebrik eyleriz

Cephede mitralyöz ayna gibi parlıyor
Sarkistan Türkleri sancak elde bekliyor
Marş marş askere kurban


Marş ileri dönmez geri Türk'ün askeri
Türk'ün askeri Sağdan sola soldan sağa
Al da bayrağı düşman üstüne

Gelenekselleşen bu oyun daha çok milli bayramlarda oynanmaktadır. Oyun sonunda oyunculardan biri gömleğinin içinden bir bayrak çıkararak ortaya fırlar ve oyun biter.


Halay

Kimi yörelerde oynanan halay Ağrı Bitlis ve Muş yöresindekilerle büyük benzerlik gösterir. Ağırlama bölümüyle başlayanların ikinci bölümüne hızlı anlamında "yelli" denir. Türkmenler halaylara özellikle barlara "yallı" derler. Bunlar daha çok nanaylarla yani sözlü olarak oynanır. Üç Ayak Sarı Seyran Kürdün Kızı

Şekeroğlan başlıcalarıdır