Ermenilerin göç ettirilmeleri rus kaynaklarında

[AyMaRaLCaN]

Ermenilerin göç ettirilmeleri rus kaynaklarında




Azerbaycan`ın tarihi bölgesi sayılan ve Ermenistan tarafından işgal olunan Dağlık Karabağ sorununun tarihi kaynakları, bu bölgenin türlü zamanlarda etnik içeriği ile ilgili birbirine zıt olan türlü versiyonlar ileri sürülür. Hatta bazı ermeni tarihçileri tarafından hakikatlar akıllları durduracak şekilde sahteleştirilir ve Karabağ`ı Ermenistan`ın tarihi eyaleti gibi göstermekten oluşan illüzyon karkaterli versiyonlar ireli sürülür. Aslında ermenilerin topraklarımıza sonradan göç etmeleri arasında hakikatler hem tarihi kaynaklarda, bilimsel araşdırmalarda, hem arkeolojik kaynaklarda yetrince yer buluyor. Bunları kendi eserlerinde tasdik eden rus yazarları da az deyil.

Şimdi büyük tartışma ve çatışma merkezi Karabağ, bir Azerbaycan hanlığı 14 mayıs 1805 yılında Karabağ hanı İbrahim hanla Rusya imperatorluğu ordusunun baş kumandanı general Sisianov arasında imzalanan Kürekçay Antlaşması ile Rusya`nın bünyesine katıldı. Kürekçay Antlaşması`nın ikinci maddesinde Karabağ hanının ve onun varislerinin ülkesinin bütünlüğünü korumasına imparator güven oyu verilir. (Aktı, sobrannıye Kavkazskoy Arxeoqrafiçeskoy Komissiey, t. II, pod red. A. Berje. Tiflis, 1868, evrak 1436, c. 702-705.) Ama bir süre sonra 1822 senesinde çar hükümeti anlaşmanın şu maddesini ihlal ederek, Karabağ hanlığını bir politik faktör olmakla iptal edip, onu imparatorluğun sıradan bir eyaleti durumuna getirdi. Buna rağmen İbrahim hanın ve varislerinin “ ülkesinin bütünlüyünün korunmasına imparator güvenliği” vermiş olan çar hükümeti Karabağ hanlığı arazisini devletin yönetimi bakımından ve tamamen müslüman bölgesi olarak kalan Azerbaycan arazisinden ayırmamıştı. Hatta ermenileri seven çar hükümeti bile, Karabağ`ın müslüman bölgesi olmasından ibaret olan takzib edilemez faktla hesaplaşmalı olmuşlar. Nedeni 1805 yılında Karabağ hanlığı Rusya`ya birleştirildiği dönemde onun ahalisinin sadece 5/1 kısmı ermenilerden oluşuyordu.
Çarizmin Kafkasya`da uyguladığı sömürgeçilik politikasının ana merkezinde XIX yüzyılın ilk dönemlerinde Türkiye Aran topraklarından ermenilerin Kafkasya`ya, özellikle de Batı Azerbaycan`a ve Karabağ`a aktarılması dururdu.
Yalnız 1804-1813 ve 1826-1828 yıllarında Rusya-İran savaşları zamanı ve ondan daha sonra İran`dan ve Güney Azerbaycan`dan ermenilerin toplu şekilde aktarılması ve onların Güney Kafksaya`da, özellikle Karabağ`da yerleştirilmesi sonucunda burada ermenilerin nüfuzu kitle halinde çoğalamağa başladı. 1826-1828 yıllarında Rusya İran savaşı döneminde İran`dan ve Azerbaycan`ın güney bölgelerinden Güney Kafkasya dahil Karabağ`a 18 bin ermeni ailesi göç etdirilmişdir. (МИЭБГК,т.VII, ч. I. , c. 393)

Yukarda gösterilmiş savaşlar sona erdikden sonra Rusya ile İran arasında imzalanan Türkmençay Sözleşmesi`nin şartlarına göre, ermenilerin İran arazisinden engelsiz göç etdirilmesine izin verilir. Bu belge aslında ermenilere İran`dan Güney Kafkasya dahil Karabağa toplu şekilde göç etmek için geniş imkanlar sunuldu. Ermenilerin Güney Kafkasya dahil Karabağ`a göç etdirilmesinde çar imparatorluğunun amacı ve bu göçün Kafkasya`da demografik duruma etkisi ile alakalı N.N. Şavrov yazmış, “ Biz sömürgecilik politikasına Zakafkasya`da rus ahalisinin değil, bize yabancı olan halkların yerleştirilmesinden başladık. 1828 yılından 1830 yılına kadar biz Zakafkasya`ya İran`dan 40 binden fazla Türkiye`den 84 binden fazla ermeni aktarmış ve onları ermeni ahalisinin azınlık da olduğu Yelizavetpol ve Erivan valiliklerinin en iyi hazine topraklarında yerleştirdik. Yerleşmek için onlara 200 bin desyatinden fazla hazine toprağı ayırmış ve onlar için müslümanlardan 2 milyon manatdan fazla özel girişimci toprağı satın alınmıştır. Yelizavetpol valiliğinin dağlık kısmını (Karabağ`ın dağlık kesimi öne sürülür) ve Göyçe (Sevan) gölünün kıyısında bu ermeniler yerleştirildi. Kanunsuz göç edenlerle beraber göç edenlerin toplam sayısı 200 binden daha fazla olmuş”. Bu göçler sonucunda XX yüzyılın başlarında Zakafkasya`da yaşayan 1.3 milyon ermeninin bir milyondan fazlası “ bölgenin yerel ahalisi” olmayıp, bizim tarafımızdan yerleştirilmiştir. (шaвров Н.Н. НОВАЯ угрозa руссkому в зakaвkaзъе. СПБ., 1911, С. 59-61)

Bununla ilgili rus tarihci alimi V.A. Veliçko yazırdı: “ Paskeviç İran`a albay Lazarev`in yanına Zakafkasya`ya göç eden yaklaşık 40 bin ermenini davet etmek için gönderilmişti. Eçmiatzin patriki de bu operasyonda bulunuyordu. Böylelikle o, İran`dan ermeni rahiplerinin göç etdirilmesine talimat vermiştir. Adrianopol Anlaşması`na göre 100 binden fazla ermeni Türkiye`den göç ettirildi. Karapet isimli bir Erzurum arhiyepiskopu 70 bine yakın ermeni getirmişti. Bundan sonra müslüman ülkelerinden Rusya`ya ermenilerin göçürülmesi aşamalı aralıksız karakter aldı ve son yıllar hatta toplu şekil aldı” (Glinka S. Opusanie pereseleniya armyan Azerbayjanskix v predelı Rosii. Baku Elm 1990, c 81)

Diğer rus alimi S. Glinka ermenilerin göç etdirilmesi ile ilgili yazyordu: “ 1828 martın 9 da sonuncu rus ordusu Tebriz`i terk etdi. Farklı köylerden olan ermeniler Türkmençay Sözleşmesi`ne göre Karabağ`a doğru ilerlemeye başladılar. Ermnenilerin göç etdirilmesi için knyaz Argutinski Dolgorukini Tebriz`de durduran Lazerev bir kaç memurun gözetimi altında onu Marağa`da heyecanla bekleyen ermenilerin yanına gitdi. (В. Л. Величkо. Кaвkaз. Руссkое дело и междуплеменные вопросы. Бakу, «Елм», 1990).

Aynı zamanda ermenilerin göç etmesi fikrinin müellifi A.S. Gribeyodov bununla ilgili yazıyordu: “ Ermenilerin ilk olarak yerleşdirildikleri topraklara daimi sahib olacaklarından müslümanlar dahilinde yaranan korkunu aradan kaldırmak ve durumlarının vahimliyinin uzun süreceyini bildirmekle onları sakinleştirme sorununu biz kaç kez düşünmüşüz. (Грибоедов А. С. Зaписka о переселении aрмян из Персии в нaши облaсти, т. 2. Мосkвa, 1971).

Böylelikle Türkmençay Anlaşması`na göre İran`dan ve Türkiye`den Erivan hanlığı arazisine, Karabağ`a ve Azerbaycan`ın başka bölgelerine ermeni ahalisinin göçürülmesi sonucunda demografik durum güçlü deyişime uğramıştı. Erivan hanlığının arazisinde yaranan “ Ermeni eyaletinde Azeri türklerinin hususi ağırlığı 1828 senesinde %73.8 idi, 1834-1835 senelerinde bu durum %46.2 oranında azalmıştı. (Gürcistan MDTA, f. 2. liste 1, iş 3859 liste 314 v 20)
1832 senesi nüfuz sayına binaen Karabağ eyaletinde 32.4 bin (?64.8) azeri ve 17.4 bin (%34.8) ermeni kayda alınmıştır. Böylelikle ermeni ahalisi 1823 senesindeki %8.4 e orantılı kısa vadede dörd defa fazla artmıştı. Sonrakı sayımlara göre Şuşa kazasında 80 senesinin sonlarında azerilerin hususi ağırlığı 41.5% e inmiş ermenilerin hususi ağırlığı ise 58.2% e yükselmiştir. 1897 senesi Rusya genelindeki sayıma göre bu rakamlar %53 ve %45 olmuştur. (.......)
XIX yüzyılın 80 senesinin sonlarında daha çok şuanki Dağlık Karabağ arazisinin dahil olduğu Şuşa kazasında bu topraklara yukarıda ibraz edilen toplu göçler sayesinde ermenilerin sayı artık tüm ahalinin %58 i içeriyordu (........). Hatta sonradan devam etdirilen toplu göçlerden sonra ermeniler Dağlık Karabağ Özerk Bölgesi topraklarında ahalinin yalnız yüzde 79 u içeriyordu. (........)

Karabağ`da belirtilen sebepler nedeni ile oluşan ...... deyişimlere rağmen, 1840 senesine kadar eski hanlığın toprakları resmen “Karabağ eyaleti” isimlendirilir, müslüman bölgesi gibi alınarak, geriye kalan Azerbaycan toprakları ile birge “Zakafkasya müslüman devletleri” askeri dairenin başkanı tarafından kontrol ediliyordu. Bu başkanın konutu da Karabağ`da Şuşa şehrinde yerleşiyordu. Budan dolayı Rusya İmparatorluğu`nun 4 esas bakanlığı: askeri, hariciye, dahiliye ve maliye bakanlığı tarafından yayınlanmış dört ciltli “..........” kitabında da Karabağ müslüman bölmesinde verilmiştir. Bu nedenle Karabağ hanlığı bir ermeni eyaleti değil, Azerbaycan devleti olan hanlık gibi Rusya`nın bünyesine alınmıştır.

1840 senesinde uygulanan reformdan sonra şu anki Dağlık Karabağ topraklarının dahil olduğu “ Karabağ eyaleti” arazisinde “Şuşa kazası” yaradıldı. Fakat bu idari toprak da ne Gürcüstan- İmereti valiliğine, ne de bir kadar sonra yaradılmış Erivan valiliğine değil, Kuzey Azerbaycan topraklarını birleştiren “Kaspi” eyaletine dahil idi. 1868 senesinden itibaren Şuşa kazası Yelizavetpol (Gence) valiliğine verilmişti. Bu valilik de Bakü valiliği ile beraber yine de Kuzey Azerbaycan topraklarını kendine birleştirdi. 1917 senesinde Şuşa kazası geçici hükümet döneminde Hususi Zakafkasya komitesine tabi olan Yelizavetpol valiliğine dahil edilmiştir. (Azerbaycan tarihi üzre kaynaklar. Bakü, 1989 s. 276).

Böylelikle belli olduğu gibi çarizmin sömürgeçilik politikasına rağmen uygulanan ermeni göçleri ve başka sebepler bile Karabağ`ın Azerbaycan toprağı olması gerçeğini inkar edilmez etmiştir. Ama buna rağmen Azerbaycan topraklarına aktarılmış ermeniler her zaman göç ettikleri topraklara sahip olamaya çalışmış ve farklı dönemlerde Azerbaycan halkı için ciddi sorunlar yaratmışlar. Kendi iğrenc amaclarına çatmak için binlerle masum insanların kanını akıtmış şehirler ve köyleri harabeye çevirmişler.