Genç Cumhuriyet AZERBAYCAN

[Aylin's]

Azerbaycan resmî adıyla Azerbaycan Cumhuriyeti, Güney Kafkasya'da devlet. Kuzeyde Rusya, kuzey batıda Gürcistan, batıda Ermenistan, güneyde İran ve batıda (Azerbaycan'a bağlı olan Nahçıvan Özerk Cumhuriyeti ile komşu olan) Türkiye ile komşudur. Doğu sınırını Hazar Denizi çizmektedir. Bir kısmı Avrupa ve bir kısmı Asya'da bulunan Azerbaycan, Türk halkı olan Azeriler'in yoğun bir şekilde yaşadığı ülkeler içerisinde yer alır. Bununla birlikte Azerbaycan Asya'nın gelişmiş ülkelerindendir. Ülke'nin Başkenti Bakü'dür.

Sovyetler Birliği'nin son döneminde Ermenistan Sovyet Cumhuriyeti’nin Azerbaycan Sovyet Cumhuriyeti’ne bağlı Dağlık Karabağ'da hak iddia etmesi etnik çatışmalara yol açtı ve bu karmaşık koşullar altında 18 Ekim 1991’de Azerbaycan bağımsızlığını ilan etti. Bu dönemde iktidarda olan Azerbaycan Komünist Parti Genel Sekreteri Ayaz Mutallibov, bağımsiz cumhuriyetin ilk cumhurbaşkanı oldu, ancak Mart 1992’de Dağlık Karabağ’daki Hocalı Katliamı’ndan sonra istifa vermeye zorlandı.
Şuşa ve Laçın şehirlerinin Ermeni silahlı kuvvetlerince işgalinden sonra yaşanan derin bir istikrarsızlık sürecinden sonra 7 Haziran 1992’de yapılan cumhurbaşkanlığı seçimlerini Azerbaycan Halk Cephesi'nin lideri Ebulfez Elçibey kazandı.Bu dönemde Ermeniler ve Azeriler arasında şiddetlenen savaş sırasında Kelbecer rayonu işgal oldu. Haziran 1993’te Gence şehrinde Süret Hüseynov liderliğinde silahlı isyan çıktı ve Elçibey yardım için Haydar Aliyev’i Nahçıvan’dan Bakü’ye davet etti. Fakat Haydar Aliyev'in Bakü'ye gelince Süret Hüseynov'u desteklemesi ve göstericilerin Bakü’ye yürümesi üzerine, halktan umduğu desteği alamayan Elçibey, doğum yeri olan Nahçivan’ın Keleki köyüne gitmiştir. Bu gelişmeler üzerine, Cumhurbaşkanlığı yetkileri Haydar Aliyev’e devredilir. Ülkedeki siyasi istikrarsızlıktan yararlanan Ermeni silahlı kuvvetleri Azerbaycanın Ağdam, Cebrayıl, Füzuli, Kubadlı, Zengilan rayonlarını işgal etti. Ağustos 1993’te referandum ile Elçibey'in görevi resmen geri alındı ve Ekim ayındaki seçimlerde Haydar Aliyev %99 oyla Cumhurbaşkanı seçildi. Ermeni-Azeri savaşı 1994'te Rusya'nın dayattığı ateşkesle sona erdi.




Bu dönemde Ermeniler ve Azeriler arasında şiddetlenen savaş sırasında Kelbecer rayonu işgal oldu.

Haziran 1993’te Gence şehrinde Süret Hüseynov liderliğinde silahlı isyan çıktı ve Elçibey yardım için Haydar Aliyev’i Nahçıvan’dan Bakü’ye davet etti. Fakat Haydar Aliyev'in Bakü'ye gelince Süret Hüseynov'u desteklemesi ve göstericilerin Bakü’ye yürümesi üzerine, halktan umduğu desteği alamayan Elçibey, doğum yeri olan Nahçivan’ın Keleki köyüne gitmiştir. Bu gelişmeler üzerine, Cumhurbaşkanlığı yetkileri Haydar Aliyev’e devredilir. Ülkedeki siyasi istikrarsızlıktan yararlanan Ermeni silahlı kuvvetleri Azerbaycanın Ağdam, Cebrayıl, Füzuli, Kubadlı, Zengilan rayonlarını işgal etti. Ağustos 1993’te referandum ile Elçibey'in görevi resmen geri alındı ve Ekim ayındaki seçimlerde Haydar Aliyev %99 oyla Cumhurbaşkanı seçildi. Ermeni-Azeri savaşı 1994'te Rusya'nın dayattığı ateşkesle sona erdi.




Daha sonra Haydar Aliyev Süret Hüseynov'dan desteğini çekecek ve vatana ihanetten yargılanan Hüseynov müeebete mahkûm olacaktır. 10 yıl hapis yattıktan sonra İlham Aliyev tarafından 2005 yılında Hüseynov'un cezası affedilmiştir.

Topraklarının % 7’si tarıma elverişli olan Azerbaycan’ın ekonomisi petrole dayalıdır. Dünyanın belli başlı petrol üreticisi ülkeler arasında yer alır. Petrol kuyularının büyük kısmı Apşeron Yarımadasında toplanmıştır. Çıkarılan petrol borularla işlenmek üzere Bakü yakınlarındaki Çernagorod’a nakledilir. Ayrıca Bakü 890 kilometrelik bir boru hattı ile Batum’a bağlanır. Petrolden sonra en önemli gelir kaynağı doğal gazdır.

Büyük bir çeşitlilik gösteren Azerbaycan sanayisinin temelini enerji, imalat ve kimya sanayi meydana getirir. Gübre, tarım ilaçları, yakıt, sanayi yağları, sun’i kauçuk ve plastik sanayii gelişmiştir. Dışarıya ihraç ettiği en önemli ürünlerden biri de petrol arama ve çıkartma makinalarıdır. Termik santrallerden elde ettiği elektriğin bir kısmını satar.

Önemli sanayi merkezleri Hazar Denizi kıyısındaki Apşeron’da toplanmıştır. Sungait kimya ve demir-çelik sanayiinin merkezidir. Şirvan’da ise tarıma dayalı sanayi gelişmiş olup, çok sayıda çırçır fabrikalarıyla pamukçuluğun merkezi durumundadır. Dünyaca meşhur ve Rus havyarı olarak ün kazanmış olan mersin balığı havyarı sadece Azerbaycan’da üretilir. Elde edilen ürünün büyük kısmı ihraç edilir.

1991’de bağımsızlığını kazandıktan sonra, özellikle geçiş döneminin ilk yıllarında ekonomik alanda düşüşler olmuş ve para birimi olarak Manat’a bağlı kalmıştır. Ancak Azerbaycan, verimli tarım arazileri ve doğal gaz, petrol ve demir cevheri bakımından zengin kaynaklara sahip bulunmaktadır. Ham petrol üretimi 2006’da günlük 600,000 varile ulaşmıştır.

Doğal gaz üretimi ise 1991’de 11 milyar m³ tür. Toplam doğal gaz rezervi 2 trilyon m³, petrol rezervlerin de 8 milyar varil{fact} olduğu savunulmaktadır. Ayrıca, petrokimya, yiyecek, giyim gibi hafif sanayi de vardır.

Turizm potansiyeli yüksek bir ülkedir.Bankacılık ve sigortacılık gelişme süreci göstermektedir. En önemli ihracatı petroldur.

‘İki devlet, tek millet’ Sarsılıyor
Türkiye-Ermenistan yakınlaşması, Süleyman Demirel ve Haydar Aliyev’in temellerini attığı ‘İki devlet, tek millet’ anlayışını sarsıyor. Ankara ve Erivan’ın protokol imzalaması, Ermenistan Cumhurbaşkanı Serj Sarkisyan’ın seyrettiği Türkiye-Ermenistan maçında Azerbaycan bayraklarının yasaklanması bardağı taşırdı. Bunun üzerine Bakü, şehitlikteki Türk bayraklarını kaldırdı, “Artık ucuz doğalgaz yok” restini çekti. Bir milleti ayırma noktasına getiren gelişmeler şöyle olmuştu:

İsviçre’de başladı Türkiye ve Ermenistan arasında geçen yıl Temmuz ayında İsviçre’nin arabuluculuğunda başlayan gizli görüşmeler, Azerbaycan yönetimini daha o anda tedirgin etmişti. 6 Eylül 2008’de Cumhurbaşkanı Abdullah Gül’ün, Ermenistan Cumhurbaşkanı Serj Sarkisyan’ın daveti üzerine Ermenistan-Türkiye maçını izlemek için Erivan’a gitmesi, Azerilerin kızgınlığını iyice artırdı. Önce cami kapandı


Milletvekilleri geldi. Azeri parlamentosundan bir grup kadın milletvekili Ankara’ya gelerek Anıtkabir’i ziyaret etti, Çankaya Köşkü’nde Cumhurbaşkanı Abdullah Gül ile biraraya geldi. Kadın milletvekilleri hükümetin Ermenistan açılımına karşı başta MHP ve CHP olmak üzere Türkiye’de değişik gruplarla görüştü. Azeri milletvekilleri Türkiye’nin Ermenistan açılımını protesto etmek amacıyla TV’lere Türk hükümetinin tutumunu eleştiren demeçler verdi. Aliyev İstanbul’a gelmedi İlham Aliyev, ABD Başkanı Barack Obama’nın Nisan başında Türkiye ziyaretine denk gelen zamanda İstanbul’da toplanan Medeniyetler İttifakı’na davetli olmasına rağmen gelmeyerek, Ankara’ya yönelik tepkisini ortaya koydu. Aliyev, Temmuz ortasında da Ankara’da Nabucco Projesi imza törenine gelmeyerek İngiltere’ye gitmeyi tercih etti.

Erdoğan söz verdi. Bunun üzerine Başbakan Tayyip Erdoğan, geçen Mayıs’ta Bakü’ye gitti. Aliyev’le görüşen Erdoğan, Azerbaycan Parlamentosu’nda iki ülkede de ilişkileri bozmak isteyen bazı çevrelerin olduğuna vurgu yapıp, “Bu çevrelerin oyunlarına gelinmemesini” istedi, Türkiye’nin, Dağlık Karabağ’daki Ermeni işgali sona ermeden hiçbir şekilde Ermenistan sınırını açmayacağına dair söz verdi. Erdoğan’ın bu sözüne rağmen, Azerilerin kuşkuları giderilemedi.

Protokoller gerdi. Bakü ile Ankara arasındaki ortam bir ara yumuşasa da Erivan ve Ankara’nın 31 Ağustos’ta yaptıkları ortak açıklamayla iki ülke arasındaki sınırın açılmasını, diplomatik ilişki ve ortak tarih komisyonu kurulmasını içeren protokollerin paraf edildiğini duyurmaları, Ankara-Bakü ilişkilerine bir yara daha açtı.

Bayrak misillemesi. Son olarak Zürih’te 10 Ekim’de 3 saatlik bir krize rağmen protokollerin Türkiye ve Ermenistan dışişleri bakanları tarafından imzalanması, ardından 14 Ekim’de Sarkisyan’ın Gül’ün daveti üzerine Bursa’daki Türkiye-Ermenistan milli maçına gelmesi ve maçta Azerbaycan bayrağı açılmasının yasaklanması, Azerbaycan’ın ilk cumhurbaşkanı Haydar Aliyev’in ortaya attığı “Tek millet, iki devlet” anlayışını çatırdattı. Bakü yönetimi Türk Şehitliği’ndeki bayrakları kaldırıp, bayrak direklerini söktü. Türkiye’nin Bakü’deki askeri ataşesi, bu durumu ilgili Azeri makamları nezdinde sözlü olarak protesto etti.

Bayraklar da iniyor. Azerbaycan’ın başkenti Bakü’deki Türk şehitliğinde bulunan Türk bayraklarının kaldırılmasının ardından, Türk şirketlerinin önündeki bayrakların da indirilmeye başladığı bildirildi. Azadlık ve Yeni Müsavat gazetelerinde yer alan habere göre, ülke genelinde faaliyetlerde bulunan Türk şirketlerinde dün sabah itibariyle geniş denetim çalışmaları başlatıldı. Bu kapsamda şirket önündeki gönderlere Türk bayrağı çekilmesine artık izin verilmiyor. Bursa’da oynanan Türkiye - Ermenistan milli maçında Azerbaycan bayrakları stada sokulmamış, polis tarafından toplanıp kutulara konulmuştu. Hem Türkiye’de hem Azerbaycan’da büyük tepki toplayan yasak, stadın bazı yerlerinde Azerbaycan bayrağı açılmasıyla yer yer delinmişti. Polis tribünlere giderek Azerbaycan bayraklarını toplamıştı.


Haydar Aliyev

10 Mayıs 1923 tarihinde Nahçıvan'da doğan Aliyev, ilk, orta ve teknik öğrenimini Nahçıvan'da yaptı. Şimdiki adı Azerbaycan Petrol Akademisi olan M. Azizbeyov Sanayi Enstitüsü'nden 1941 yılında mezun oldu. 20 yaşında Komünist Partisi’ne girdikten sonra, 1941 yılından itibaren Nahçıvan Özerk Sovyet Sosyalist Cumhuriyeti Halk Dili Işleri Komiserliği'nde ve Halk Komiserleri Meclisi'nde Şube Müdürü olarak görev yaptı.

1957 yılında şimdik adı Azerbaycan Devlet Üniversitesi olan Sergei Mironoviç Kirov Üniversitesi’nden mezun oldu. 1967 yılında Azerbaycan Komünist Partisi Merkez Komitesi Birinci Sekreterliği'ne getirildi. İki kez Sosyalist Emek Nişanı ile ödüllendirilen Haydar Aliyev, 1976 yılında Sovyetler Birliği Komünist Partisi Merkez Komitesi Politbüro Yedek Üyeliği'ne, 1982 yılında ise asil üyeliğine getirildi. SSCB'de politbüroya yükselen ilk ve tek Türk siyasetçisi oldu.

1990 yılında Gorbaçov ile ihtilafı nedeniyle görevden alındı ve 1991 yılında döndüğü Nahçıvan'da, Nahçıvan Özerk Cumhuriyeti Meclis Başkanlığı'na seçildi. 1993 Mayıs ayında Ebulfeyz Elçibey tarafından Bakü'ye davet edildi ve Milli Meclis Başkanı seçildi. 3 Ekim 1993 tarihinde ise devlet başkanlığına getirildi. Azerbaycan eski Cumhurbaşkanı Aliyev, ABD'nin Ohio eyaletinde, 2003 yılının Ağustos ayından bu yana kalp ve böbrek yetmezliği için tedavi gördüğü Cleveland Klinik'te 12 Aralık 2003'de hayata gözlerini yumdu.

[K_H-zade]

tsk ler azericesine ruscasini ezbere biliyoduk bide turkcesini okuduk