Sentur

[AyMaRaLCaN]

Sentur





Yatık sazlar ailesine mensuptur. Kanun, nüzhe ve bu tür enstrümanlardandır. Santur’un bu enstürmanlardan farkı onun iki hafif ağaç tokmakla (mızrapla) çalınmasıdır. Bu yüzden de santur hem de vurmalı müzik aleti sayılır. Efsaneye göre, Davut peygamber birçok çalgıların, ayrıca santurun mucididir. Santur hakkında R.Yektabey şöyle yazıyor: "Bu çalgı aleti çok eski olup, "Tevrat'ta "psanterin" adıyla geçmektedir. Santur kelimesi bunun başka bir şeklidir".
Yatık sazların değişik türleri, genellikle, Doğu ve Batı ülkelerinde geniş yayılmıştır. En eski ve sade örneklerine Tuva ve Hakas halkları arasında rastlanabilir. Bu tür aletler Ruslarda "gusli", Belarus ve Moldovalılarda "simbal", Çuvaşlarda "kyesli", Tatarlarda "guslya", Estonlarda "kannel", Gürcülerde "santuri", Özbeklerde "çeng" vd. adlara sahiptirler. Osmanlılarda 2 tür santur olmuştur - alafranga ve Türk santurları. Yapısına, çalgı tarzına, ses dizgisine ve başka özelliklerine göre santurun bu türleri bir birine çok yakındır.
9 eşikli diyatonik santur günümüzde İran’da - Güney Azerbaycan bölgesinde geniş yayılmıştır. 9 eşikli dedikte, aletin bir tarafının eşikleri düşünülüyor. Aslında, aletin 18 hereği (9-9) vardır. Diğer türü 24 eşikli santurdur (12-12). Bu santur ise kromatik çalgı türüne ait ediliyor. İran’da bu enstrümanın büyük hacimli aynı türlerin bam telli santurlarına rastlanır.
Santur dış görünüşüne göre trapez şeklinde tahta kutuya benzer. Santur çerçeveden, üst ve alt tahta kapaklardan oluşmaktadır. Tüm parçaları seçme tür ağaçtan yapılır. Burgu ve telleri metaldendir. Alt tahtası 7 mm, üst kısmı ise 5 mm kalınlığında tüm bir levhadan oluşmaktadır. 12 eşikli santurun uzunluğu 892 mm, eni 315 mm, yüksekliği 69 mm’dir. Telleri metaldendir. Her bir eşikten 4 aynı akortta tel geçerdi. Tellerin toplam sayısı 96’dır.
İfacılar arasında, genellikle, üç adda alet kullanılır: sol, lya ve si akortlu santurlar.
12 eşikli santurun diyapazonu büyük oktavın "mi" sesinden ikinci oktavın "lya #" sesine kadardır. 9 eşikli santur’un diyapazonu küçük oktavın "mi" sesinden birinci oktavın "re" sesine kadardır.