Settar xan Serdari-milli

[Azeribalasi]

Settar xan Serdari-milli

[Linkleri Görebilmek İçin Üye Olmanız Gerekmektedir. Üye Olmak İçin Tıklayın...]

Settar xan 1868-ci ilde Qaradağ vilayetinin Canalı kendinde bir alverçi ailesinde anadan olmuşdur.
1905-11-ci illerde baş vermiş Meşrute herekatı Settar xanı böyük serkerde seviyyesine qaldırdı. 1907-ci ilde Tebriz şeherinin Emirxiz mehellesinin fedailerine rehberlik eden Settar xan özünün qehremanlığı ve şücaeti ile bütün fedailerin sevimli serkerdesine çevrildi.
Şura Meclisi topa tutulduqdan sonra şahın 40 min neferlik silahlı qüvvesi inqilabın beşiyi Tebriz şeherine hücum etdi. 1908-ci ilin iyun ayında Setter xanın rehberliyi altında Ali Herbi Şura yarandı. Ali Şuranın baş komandanı Settar xan ve onun müavini Bağır xan, üzvleri Eli Müsyo, Hacı Eli, Seyid Haşim xan teyin edildiler. 1909-cu ilin aprel ayına qeder Tebriz üsyanı düşmene böyük telefat vermekle onun silahlı qüvvelerini Tebrizden çıxarmağa nail oldu. Bu vuruşda Settar xan ve Bağır xanın qehremanlığı nezere alınaraq Azerbaycanın eyalet encümeni öz iclasının qerarı ile Settar xana "Serdari-milli" (Xalq serkerdesi) ve Bağır xana "Salari-milli" (xalq rehberi) fexri adları verdi.
Tebrizin müdafiesi Herbi Şuraya tapşırıldı. Üsyançıların bu qelebesi Azerbaycanın başqa vilayetlerine ve bütün İrana mühüm tesir etdi. Tehran, Qezvin, Reşt, İsfahan ve başqa şeherlerde "Settar xan" adlı komiteler yarandı. Tebriz eyalet encümeni özünü Şura Meclisinin evezedicisi adlandırdı. 1908-ci ilin oktyabr ayına qeder Azerbaycanın bir çox vilayetleri düşmenlerden temizlendi.
Ölkede inqilabi herekatın güclenmesinden qorxuya düşen şah ve irtica qüvveleri Tehranda Şura Meclisinin yeniden açılmasına icaze vermeye mecbur oldular. 1908-ci ilin dekabr ayında açılan ikinci Şura Meclisi Settar xan ile Bağır xanın xidmetlerini qiymetlendirmek meqsedile onların şekilleri üzerine qızıl suyu ile basılmış Fexri lövhe yaranmasını tesdiq edib, Meclisin yeniden açılması zamanı onu tribunadan aşmağa ferman verdi.
Tebriz şeherinin qelebesinden sonra inqilabçıların nüfuzlarının artması İranın irtica qüvvelerini, xüsusile çar Rusiysı ve İngiltere imperializmini qorxuya saldı. Onlar Settar xanı ve onun fedailerini nüfuzdan salmaq üçün Settar xan ve Bağır xanı fedailerden, Tebrizden ayırmağa çalışdılar. İngilterenin xarici işler naziri Edvard Karinin bu ölkenin İrandakı sefiri Corc Birliye gönderdiyi teleqramda (16.3.1910) deyilirdi ki, Settar xan ve Bağır xan tezlikle Tebrizden çıxarılmalıdır. Bundan sonra İranın Baş naziri, Milli Şura Meclisi işe qarışıb Settar xan ve Bağır xanı Tehrana getmeye mecbur etdiler.
1910-cu il mart ayının 6-da Settar xan ve Bağır xan 300 nefer fedai ile Tehrana yola düşdü. 1910-cu ilin aprel ayının 3-de Settar xan Tehrana çatdı. Qurbanlar kesildi, Tehran ehalisi onu nicatverici rehber kimi qarşıladı.
Settar xana fedaileri ile Atabey parkında yer verildi. 1910-cu ilin 7 avqustunda şah şoşunları ve Tehranın polis reisi daşnak Yefrem Davidyansın başçılıq etdiyi polis qüvveleri gece xaincesine qefleten hücum edib Atabey parkını mühasireye alaraq Settar xanın silahlı destelerini terkisilah etmeye başladılar. Hemin gece Settar xan ayağından yaralandı. Onların Tehrandan çıxmasına icaze verilmedi.
Nehayet, hemin gülle yarasından 1914-cü ilin noyabr ayının 9-da Settar xan 48 yaşında vefat etdi ve Tehranda Şah Ebdülezim qebiristanlığında defn olundu. Qebri 1924-cü ilde inqilabçılar terefinden temir edildi.
1944-cü ilde 44 mütereqqi qezeti öz etrafında birleşdiren "Azadlıq cebhesi" qezeti terefinden teşkil edilmiş mitinqde Seyid Cefer Pişeveri Settar xanın qebri üstünde nitq söyledi.
1945-ci ilde yaranmış Azerbaycan milli hökumeti onun ve Bağır xanın heykellerini Tebriz şeherinde ucaltmış, adları küçelere qoyulmuşdur.
Setter xanın qehremanlığına, onun xalqa ve inqilaba olan sedaqetine çoxlu şer ve poemalar hesr edilmişdir.