Behmenyar Azerbaycani

[Azeribalasi]

Ebülhesen Behmenyar Merzban oğlu Azerbaycani (? - 1066) - Azerbaycan filosofu, Şerq peripatetizminin nümayendesi, İbn Sinanın şagirdi ve davamçısı. Behmenyara göre, her şeyin esasını en ümumi menada varlıq teşkil edir. Bütün varlığı vacib ve mümkün olmaqla iki qisme ayıran Behmenyara göre, vacib varlıq zeruridir, mütleq mövcuddur, sebebsizidir. Mümkün varlıq qeyri-mövcud ve mövcud ferz edilendir, onun varlığı ve yoxluğu birsebeblidir, daha doğrusu, o, neticedir.
Mütekellimler (ortodoksal müselman sxolastları) ilk sebeble netice arasında zaman ferqini inkar etmek fikrine qarşı çıxmış, onu dine zidd müddea elan etmişler. Bir sıra felsefi kateqoriyalar haqqında Behmenyarın mülahizeleri bu gün de öz elmi ehemiyyetini saxlayır.
Behmenyar hereket, mekan ve zaman kateqoriyalarının şerhini vermiş, onların vehdetini, bir-birinden ayrılmazlığını göstermişdir.
Behmenyar idrakda hissi ve rasional momentlerin elaqesinin düzgün şerhini vermişdir.
Behmenyar mentiqde anlayış, hökm, istidlal ve onlarla bağlı behsleri geniş işıqlandırmışdır. Onun "Tehsil kitabı" (1971-ci ilde Tehranda ereb dilinde çapdan çıxmışdır), "Mentiqe dair zinet kitabı", "Gözellik ve seadet kitabı", "Musiqi kitabı", "Metafizika elminin mövzusuna dair traktat" ve "Mövcudatın mertebeleri" (sonuncu iki eser 1851-ci ilde Leypsiqde ereb ve alman, 1911-ci ilde Qahirede ereb dilinde neşr olunmuşdur) Şerq elminin inkişafına güclü tesir göstermişdir. Behmenyarın yaradıcılığında "Tehsil kitabı" öz hecminin genişliyine ve mezmununun derinliyine göre xüsusi yer tutur.
Orta esrler müselman Şerqinde felsefi fikrin inkişafında Behmenyarın böyük rolu olmuşdur. Ebül -Abbas Levkeri, Efzeleddin Xuneci, Nesireddin Tusi, Siraceddin Urmevi onun davamçılarıdır.