Azerbaycan edebiyatının en zengin kolunu teşkil eden âşık edebiyatı geleneğinin köklerini çok gerilere götürebildiğimiz gibi, geniş bir sahaya yayıldığını da görürüz. Kaynağını ozanlık geleneğinden alan ve bu mirastan beslenen âşık, günümüzde de kopuzun yadigârı olan telli sazlarla sanatını ortaya koymaktadır. Dün "ozan" olarak bizleri duygulandıran sanatkâr, bugün "âşık" olarak karşımıza çıkmaktadır. Dün, toplumun sözcüsü ozan iken, bugün yerini âşık almıştır. Oğuzların en eski şairleri

Bu konu 2430 kez görüntülendi 1 yorum aldı ...
Azerbaycan Aşık Edebiyatının Genel Özellikleri ve Aşık Şiirinin Türleri 2430 Reviews

    Konuyu değerlendir: Azerbaycan Aşık Edebiyatının Genel Özellikleri ve Aşık Şiirinin Türleri

    5 üzerinden | Toplam: 0 kişi oyladı ve 2430 kez incelendi.

  1. #1
    NeCeSeN - ait Kullanıcı Resmi (Avatar)
    Üyelik Tarihi
    03.11.2011
    Mesajlar
    500
    Konular
    258
    Beğendikleri
    0
    Beğenileri
    0
    Tecrübe Puanı
    474
    @NeCeSeN

    Standart Azerbaycan Aşık Edebiyatının Genel Özellikleri ve Aşık Şiirinin Türleri

    Azerbaycan edebiyatının en zengin kolunu teşkil eden âşık edebiyatı geleneğinin köklerini çok gerilere götürebildiğimiz gibi, geniş bir sahaya yayıldığını da görürüz. Kaynağını ozanlık geleneğinden alan ve bu mirastan beslenen âşık, günümüzde de kopuzun yadigârı olan telli sazlarla sanatını ortaya koymaktadır. Dün "ozan" olarak bizleri duygulandıran sanatkâr, bugün "âşık" olarak karşımıza çıkmaktadır.

    Dün, toplumun sözcüsü ozan iken, bugün yerini âşık almıştır. Oğuzların en eski şairleri olan ozanlar, aslında birkaç işi birden yapabilen insanlardı. Onlar; şairliklerinin yanında sihirbazlık, musikişinaslık, rakkaslık, hekimlik ve benzeri işleri de üstlenirlerdi. Yüzyıllarca kopuzlarıyla sanatlarını icra eden ozanların, yaşadıkları dönemlerle takip eden dönemlerde büyük ilgi gördüğüne inandığımız şiirlerinden günümüze kadar gelebileni son derece azdır. Altay Türklerinin "Kam", Tunguzların "Şaman", Moğol ve Burgatların "Bo" ve "Bukuc", Yakutların "Oyun", Samoyetlerin "Tadıben", Fin-Ugurların "Tiotoejoe" (bakıcı), Kırgızların ise "Bahşı", "Bahsi" adını ver-dikleri bu sanatkârların günümüzdeki temsilcileri de sayıca azalmıştır.

    Bu sanatkârlar, kendi eserlerini söyleyip yaymalarının yanında Türk dünyasının çok sevilen destanlarımda nesilden nesile aktararak bizlere ulaştırmayı başarmışlardır. Onlar ayrıca, Türk toplumunun önemli törenlerinden olan "sığır" ve "şölen'lere katılır, matem ayinlerini yönetirlerdi.

    Anadolu ve Azerbaycan ozanlık/âşıklık geleneğinin en büyük temsilcisi olarak Dedem Korkut kabul edilir. Onun konuşmaları adeta şiir diliyledir. Dedem Korkut, Türk toplumunda çocuklara ad vermenin, zor işlerini halletmenin yanında kopuz çalıp şiir de söylemektedir.

    Çoğunluğunu yabancı kaynakların teşkil ettiği seyahatnamelerle tarih kitaplarından elde edebildiğimiz bilgilere göre Atila'nın ordusunda ve sarayında ozanlar vardı. 5. Yüzyıldan 15. yüzyıl Selçuklularına kadar ozanların saraylarda çalıp söylediklerim bilmekteyiz. Barış zamanlarında şenlik ve eğlencelere katılan bu sanatkârlar savaş zamanında da ordunun moralini yüksek tutmaya çalışmaktadır.

    Kaşgarlı Mahmud'un 11. yüzyılda yazıya geçirdiği bir sagu (ağıt) son derece önemlidir. 7. yüzyılda Türklerin Iran ordularına karşı yaptıkları savaşta ölen Alp Er Tonga için söylenen bu ağıt, belki de Türk halk şiirinin ilk örneğidir.

    Alp Er Tonga öldi mü,
    İsiz ajun kaldı mu,
    Ödlek öçin aldı mu,
    Emdi yürek yırtılur.

    Ozan hakkında yapılan çeşitli araştırmalardan çıkarılan sonuçları şöyle özetleyebiliriz:


    1. "Ozan" kelimesi, Oğuzların halk şairi, musikişinası anlamında çok eskiden beri kullanılan bir kelimedir.
    2. Bu kelime muhtelif Oğuz sahalarında eskiden beri yaşamış ve belki Azeri sahasında 14. yüzyılda ozanların kullandıkları kopuza da bu ad verilmiş böylece bir de "ozana" kelimesi meydana çıkmıştır.
    3. 15. yüzyıldan sonra ozan kelimesi yerini Azeri ve Anadolu sahalarında, âşık'a; Türkmen sahasında da baksı'ya bırakmıştır.
    4. Anadolu ve Azerbaycan Oğuzları arasında bu eski anlamı unutulduktan sonra, ozan kelimesi "çok söyleyen", "herze söyleyen" anlamlarında son zamanlara kadar, gerek edebî dilde, gerek halk dilinde devam edip gelmiştir.
    5. Diğer Türk bölgelerinde bu kelime kullanılmamıştır. Azerbaycan'da âşıklara şu adlar verilmektedir: Varsag, dede, ag saggaî, ozan. Prof. M. Seyidov'a göre "Varsag" adı, 6.-7. yüzyıllarda kullanılmıştır; 8.-14. yüzyıllarda ise "ozan" ön plâna çıkmıştır.

    Türk dilinin en büyük eserlerinin başında gelen Kitâb-ı Dede Korkut'ta, bu ozanların dikkati çeken Özelliklerini bulabilmekteyiz. Onlar, ellerinde kopuzları, dillerinde şiirleri çalıp söylemektedirler:

    Gizim gizim giz ana,
    Gizimi verrem ozana,
    Ozan ahça gazana,
    Gizim, geye bezene

    Evimize ozan gelibdi,
    Pereni bozan gelibdi,
    Gündüz olan işleri
    Gece yazan gelibdi.

    Ozanlığın yanında zor işleri halleden, obanın aksakallı, yaşlı kimselerine verilen "Dede" tipinin en önde gelen örneği Dede Korkut'tur. Önceleri "âşık", daha sonraları ise "çok danışan" anlamlarına gelen "yanşag" kelimesini ise bugün Azerbaycan'ın bazı yer adlarında görmekteyiz. Kelbecer vilâyetindeki "Yansag" köyü, âşıkların çokluğu ile dikkati çekmektedir. Ozanlık sanatının piri olarak kabul edilen Dedem Korkut'u hatırlatan Dede Kerem'i, 16. yüzyılın Dede Yadigâr'ını, 18. yüzyılın Dede Gasım'ını da burada hatırlamakta fayda vardır.

    "Âşık" kelimesini çeşitli açılardan ele almamız gerekecektir. Bu terim, hem yukarıda sayılan terimlerle gösterdiği anlam yakınlığı sebebiyle, hem de bazı sanatkârlara mahsus olarak kullanılması sebebiyle dikkati çekmektedir. "Âşık" teriminin ilk kullanılışını 13. yüzyıla kadar götüren araştırıcılar vardır. 15. ve 16. yüzyıllarda yaşayan bazı şairlerin adlarının önünde bu mahlasın da yer aldığı gözden kaçmamaktadır.

    Âşıkların yetişmesi, hemen daima bir ustanın yanında yetişmekle gerçekleşebilmiştir. Pek çok âşık bu dönemde çektiklerini, ustası ile olan ilgisini daha sonraki dönemin şiirlerinde dile getirmiştir.

    Bazı âşıklarımız, şiirlerinde birden fazla mahlasa yer vermiştir. Gurbani'nin, "Yetim Kurbanî", "Dirilli Kurbanî", "Yazık Kurbanî" mahlaslarını kullandığını biliyoruz.

    Azerbaycan âşık şiirinin üç önemli kaynağından birincisi sözlü kaynaklardır; bunların temsilcileri büyük ölçüde günümüz âşıklarıdır, ikinci kaynağı cönkler ve mecmualar gibi yazılı kaynaklar teşkil etmektedir. Sonuncu kaynak ise, bu sahada "dastan" diye adlandırılan ve büyük çoğunluğu âşıkların hayatları etrafında tasnif edilen halk hikâyeleridir. Bu "dastan"ların girişlerinde yer alan "Ustadname'ler ile son bölümü meydana getiren "Duvaggapma"lar da Azerbaycan âşık şiirinin önemli kaynaklarındandır.

    Bütün bunlardan şöyle bir sonuç çıkarabiliriz:

    1. Âşıklar daha çok, "halk" yahut da "el" şairi olmuş, söyledikleri şiirler ise, âşık şiirinin bütün özelliklerini bünyesinde taşımıştır.
    2. Âşıkların tesiri oldukça fazla olmuştur; onların hayatları etrafında teşekkül eden halk hikâyeleri bu fikrimizi daha da kuvvetlendirmektedir.
    3. 16. yüzyılda "Lele" ve "Baba", 17.-18. yüz yıllarda "Sarı Âşık" ve "Azizi", mani türünde yazdıkları şiirleri ile şöhret kazanmışlardır.

    Âşıkların başlıca özelliklerini aşağıdaki gibi sıralayabiliriz:

    a) Genellikle okuma yazmaları yoktur,
    b) Şiirlerini saz eşliğinde terennüm ederler,
    c) Şiirlerini irticalen (hazırlıksız olarak) söylerler,
    ç) Şiirlerini genellikle hece ölçüsüne bağlı kalarak söylerler,
    d) Bir yandan anonim halk edebiyatına, bir yandan da divan edebiyatına açıktır.
    e) Şairlerine "âşık", "ozan, vs. denilir.

    Âşık tarzı şiirin ilk temsilcisi olarak Gurbanî kabul edilir. O ve yakın takipçilerinden olan Tufargalı Abbas, Hasta Kasım, Âşık Valeh ve Dellek Murad aynı zamanda klasik şiire de vakıftırlar. Bunlar; atışma, koşma ve tecnisleri ile meclislerde büyük ilgi görmüşlerdir.

    Azerbaycan âşıkları çok geniş bir alanı etkilemişlerdir; bunun işlerini yakındoğu ülkeleri ile Anadolu'da görmek mümkündür. Bazı hallerde olayın ters yönde aktığı da görülür. 17. yüzyıl Anadolu âşıklarının en güçlüsü olan Karacaoğlan Azerbaycan'da çok sevilmiş, hatta şiirlerinin şekilleri değişerek yeni varyantları ortaya çıkmıştır. Anadolu'yu gezen Azerbaycanlı âşıklardan Gurbanî, Tufarganlı Abbas, Hasta Kasım, Âşık Elesker gibi ustalar, buralarda karşılaşma imkânı da bulmuşlar, hatta onların şiirleri 20. yüzyılda dergilerde ve kitap halinde yayımlanma imkânını elde etmiştir.

    N. Nerimanov'un önderliğinde 1920'lerde kurulan 'Azerbaycan Öyrenme Cemiyyeti" bu alanın verimlerinin toplanması, yayımı ve araştırılması için etkili olmuştur. 1920'den sonra, genellikle, sevgi, din ve tabiat konulu şiirler bir kenara bırakılıyor, rejimi öven şiirler söylenmeye başlanıyor.

    Âşıkların kendi meselelerinin ele alındığı toplantıların başlaması da, bu cemiyetin kurulmasından sonraya rastlar. Bu kurultayların ilki 5 Mayıs 1928'de toplanır ve 150 kadar âşık katılır. Diğer toplantılar ise 12 Mart 1938, 27 Nisan 1961 ve 18 Mart 1984 tarihlerinde gerçekleştirilir. Bu sonuncu toplantıya katılan âşık sayısı 300 kadardır. İlk toplantıdan sonra başlayan âşık şiiri yayımı halen devam etmektedir.

    Azerbaycan âşıklarını üç grupta değerlendirebiliriz:

    I. Üstad âşıklar: Şiir sanatının gelişmesini sağlayan ve âşık şiiri sanatını adeta yaşayan ustalardır. Gurbanî, Abbas, Sarı Aşık, Aşık Ali, Aşık Elesker, Mikayıl Azarlı gibi adları bu arada sayabiliriz. Ustad aşıkların başlıca özelliklerin şöylece sıralayabiliriz.
    1. Coşkulu şairlerdir.
    2. Çok iyi saz çalarlar.
    3. Bu âşıkların şiirleri etrafında halk hikâyeleri teşekkül etmiştir.
    4. Hikayelerdeki şiirler söyleyicilerine ait ola- bileceği gibi, başka âşıkların da olabilir.
    5. Bu âşıkların yanlarında yetiştirdikleri çırakları vardır. Bu çıraklar ustalarından âşıklık sanatının inceliklerini, saz çalmayı, meclis tertip etmeyi; sevgi ve kahramanlık konusundaki halk hikâyelerini öğrenirler. Âşıklık sanatını öğrenen bu âşıklara zamanı geldiğinde ustaları tarafından "icazet" verilir. Usta âşıklar şiirlerinde, çırakları ve onların şiirleriyle övündüklerini belirtirler.

    II. İfaçı âşıklar: "Ustamalı" adı verilen ustad âşıkların şiirlerin çalıp söyleyen bu âşıkların şiir söyleme kabiliyeti yoktur. Ancak bunların da çırakları olabilir.

    III. El şairleri: Saz çalmayı bilseler bile güzel okuma kabiliyetleri olmadığı için genellikle meclis düzenleyemezler. Günlük meseleleri şiirlerine yansıtmışlardır. Bu sebeple el şairleri âşık şiirine yeni bir nefes getirmiştir.

    Âşıkların şiir söylemeye başlaması, tıpkı Anadolu'daki gibidir. Burada da âşıklar bir pir elinden bade içer ve o güne kadar şiirle hiç bir ilgisi olmayan kişi saz çalıp şiir söylemeye başlar. Bu âşıkların hayatları etrafında teşekkül eden "dastan"larda erkek ve kız kahramanlar aynı anda içtikleri badelerle birbirlerine âşık olup şiir söylemeye başlarlar.

    Azerbaycan âşık şiirini konuları açısından ele aldığımızda Anadolu sahası kadar zengin olduğunu görüyoruz. Halkın kahramanlık duygularından ıstıraplarına, sevinçlerinden sevgilinin vefasına kadar pek çok konu şiirde gereken yeri alabilmiştir. Azerbaycan insanını ve güzelliklerini anlatan şiirler de sık sık yazılıp söylenmiştir.

    Anadolu sahasında sevdiğimiz âşık şiirini Azerbaycan sahasında da aynı güzelliklerle örülmüş olarak bulabilmekteyiz. Saz çalmalarındaki farklı eda bir yana, bu iki saha adeta birbirinin uzantısı gibidir. Yüzyıllar boyunca birbirlerini biraz uzaktan da olsa tanımaya çalışan bu iki âşık şiiri temsilcileri, son 10 yıldan beri birbirlerini daha yakından tanımaya başlamışlardır. Anadolu'ya davet edilen Azerbaycanlı âşıklar, hem sanatlarını icra etmişler, Türkiye'deki meslektaşlarıyla tanışma ve atışma fırsatını elde etmişler, hem de kendilerini daha geniş kitlelere tanıtma fırsatını elde edebilmişlerdir.


    Konu Bilgileri       Kaynak: www.azeribalasi.com

          Konu: Azerbaycan Aşık Edebiyatının Genel Özellikleri ve Aşık Şiirinin Türleri

          Kategori: Azerbaycan Edebiyatı

          Konuyu Baslatan: NeCeSeN

          Cevaplar: 1

          Görüntüleme: 2430


  2. #2
    NeCeSeN - ait Kullanıcı Resmi (Avatar)
    Üyelik Tarihi
    03.11.2011
    Mesajlar
    500
    Konular
    258
    Beğendikleri
    0
    Beğenileri
    0
    Tecrübe Puanı
    474
    @NeCeSeN

    Standart

    Aşık şiirinde şu türler kullanılır:

    1. Bayatı
    —Dört mısradan kurulu olup birinci, ikinci ve dördüncü mısraları kendi aralarında kafiyelidir (aaxa).
    —Az da olsa koşmaların ilk dörtlüğü (abab, xaxa) ve mesnevi (aabb) gibi kafiyelenenleri de vardır.
    —Genellikle yedi heceli mısralarla kurulur.
    —Azerbaycan sahasında bu tür şiirleriyle şöhret kazanan âşıklar vardır. Hatta bunlar daha çok cinaslı olarak söylerler. En tanınmışları ise 17. yüzyılın temsilcilerinden Sarı Âşık'tır:

    Bu Aşıg oda yandı
    Od düşdü, o da yandı
    Yar çekdi, men yeridim
    Men çekdim, o dayandı

    Bayatıların, Kerkük hoyratları gibi kesik olanları varsa da pek kitaplara geçmemiştir.

    2. Deyişme
    İki âşığın karşı karşıya gelip şiir söylemesidir, örneklerini hem yazılı, hem de sözlü edebiyatta görmekteyiz. Klasik şiirimizde daha çok "Dedim-dedi'li şiirler olarak görülen atışmanın ilk örneğini Divânü Lügat-it Türk'te görebilmekteyiz. Atışma son derece dikkat isteyen, bilgiyi gerektiren bir daldır. Âşıklardan birinin öbürünü "davet" etmesiyle başlar; davet edilen âşığın cevabıyla devam eder. Daha sonra her iki âşığın da bütün maharetlerini gösterecekleri üçüncü bölüm gelir. Burada, açılan ayağa, konu ve şekle uygunluk gösteremeyen âşık kaybetmiş sayılır.

    3. Divani
    —Doğu Anadolu ve Azerbaycan sahalarında sıkça kullanılan bir nazım şekli olup 15 heceli mısralarla kurulur.
    —Durakları 8+7 veya 4+4+4+3 şeklinde olabilir.
    —Mısra sayıları dörtten az veya fazla olan örnekleri de vardır. Dört mısralık hanelerle kurulanlarda kafiye düzeni, ilkinde birinci, ikinci ve üçüncü mısraların, diğerlerinde ise ilk üç mısranın kafiyeli olması şeklindedir (aaxa, bbba, ccca).
    —Muhammes gibi destani konuların tasvirinde, sevginin ifade edilmesinde, sosyal konuların ele alınmasında başvurulan bir şekil olmakla beraber muhammesler kadar işlenmemiştir.
    —Bazen yedi bende kadar ulaştığı görülür.
    —Hece sayısının ve durak sisteminin özelliği sebebiyle, bazı araştırıcıların klasik şiirimizin Fâilâtün, Fâilâtün, Fâilâtün, Fâilâtün, Fâilün kalıbıyla olan ilgisine dikkat çektiklerini de hatırlatmak isteriz.

    4. Geraylı
    —Sekizli hece vezni ile söylenen, yapı itibarıyla Anadolu sahasındaki semaileri hatırlatan bir şekildir.
    —Birinci dörtlüğünde birinci, ikinci ve dördüncü mısraları kafiyeli olup üçüncü mısraı serbesttir (aaxa).
    —Bazen çift sayılı mısraların kafiyeli, diğerlerinin serbest olduğu da görülür (xaxa).
    —Diğer dörtlüklerde ise ilk üç mısra kafiyeli olup sonuncu mısralar yukarıya bağlıdır (bbba, ccca).
    —Durak sistemi 4+4 veya 5+3 dür. Dörtlük sayısı 3-5 arasında değişir.
    -"Sallama geraylı", "negaratlı geraylı" ve "geraylı rubai" gibi çeşitleri vardır.
    —Türkçenin konuşulduğu bazı yerlerde "sekizli" diye de adlandırılır.
    —Hece sayısı sekize uymayan bazı geraylıların ise bir derleme hatası olduğu açıktır.

    5. Gıfılbend
    Azerbaycan âşık şiirinde "muamma"ya verilen addır. Hazırlanması ve cevaplandırılması için bilgi ve maharete ihtiyaç vardır, Gıfılbendi ortaya atan âşığın olduğu kadar ona cevap verecek olanın da dini, tasavvufi ve felsefi bilgilerle donanmış olması gerekir. Soru ile cevabın benzer hususları ele alması gerekir. Daha çok hecenin 11'lisiyle söylenirler ve kafiye düzeni de geraylıda olduğu gibidir (abab (xaxa) cccb, çççb). Karşısındakine gıfılbend açan âşık, sözüne; "O ne?", "O nedi ki?", "O kimdir?" gibi soru ifadeleriyle başlar. Divani şeklinde açılan gıfılbendler de vardır.

    6. Goşma
    —Anadolu ve Azerbaycan âşık şiirinin en çok örneği olan ve sevilen nazım şeklidir.
    —En az üç dörtlükten meydana gelen koşmaların ondan fazla dörtlüğe kadar varanları da görülür.
    —Daha önceleri ilk dörtlüğünde tek ve çift sayılı mısralar kendi aralarında kafiyeli iken (abab), sonraları sadece çift sayılı mısraları kafiye olarak kalmıştır (xaxa). Tabii bu durum genel olmayıp çoğunlukça benimsenmiştir. Diğer dörtlükleri ise, geraylıda olduğu gibi kafiyelenmiştir (cccb, çççb).
    —Anadolu sahasında olduğu gibi Azerbaycan'da da goşmalar 11 heceli olup 6+5 veya 4+4+3 şeklinde duraklı olurlar.
    —Aşk ve sevgilinin ön planda geldiği konular arasında tabiat güzellikleri de ihmal edilmemiştir.
    —Koşmanın pek çok çeşidi vardır: "Goşa yarpag goşma", "Tekrar misralı goşma", "Dodagdeymez goşma", "Goşma müstezad/oyaglı goşma", "Yedekli goşma", vb. Koşmaların Anadolu sahasında da pek çok çeşidi olduğu unutulmamalıdır.

    7. Herbezorba
    —En az üç dörtlükten meydana gelen, kafiye yapısı ve diğer özellikleriyle koşmaya benzeyen bu şiirlerin başlıca özelliği, âşıkların kendilerini övmeleri, kahramanlıklarını dile getirmelidir.
    —Söyleyeceği sözü fazla olan âşıklar, bir destan kadar şiiri uzatır ve bazen 15 dörtlüğe kadar varabilir.
    —Bazı herbezorbalar beşer mısralık bencilerle yazılırlar. Bunların kafiye düzeni ise mühemmesinkinin aynıdır.
    —Daha çok deyişme yapacak âşıkların kendilerini rakipleri karşısında övmek için kullandıkları bir şekildir.

    8. Mühemmes
    —Âşık edebiyatına klasik edebiyattan geçen bu şeklin her bendi beşer mısradan meydana gelmektedir.
    —Hece vezni ile yazılanların yanında aruz vezni ile yazılanlar da vardır.
    —16 hece ile yazılanları ortadan bölünmek suretiyle onar mısralık bendler şeklini alır.
    —Birinci bendin bütün mısraları kendi aralarında kafiyelidir (aaaaa); diğer bendlerin ilk dört mısraları kendi aralarında kafiyeli olup, beşinci mısraları yukarıya bağlıdır (bbbba, cccca). Muhammeslerin hece vezni ile yazılanlarında bazı değişiklikler görülür; bunların başında ortaya konulan yeni şekiller gelmektedir. Ayrıca, bu şeklin, goşma ve geraylıya göre epik konulu şiirlere daha uygun olduğu görülür.
    —“Cıgalı mühemmes", "Dudagdeymez cıgah mühemmes" gibi çeşitleri vardır. Ayrıca Azerbaycan halk hikayelerinin sonu da "duvaggapma" adı verilen bir mühemmesle biter.

    9. Müseddes
    Altışar mısralı bendlerden meydana gelir. İlk bendin bütün mısraları kendi aralarında kafiyelidir (aaaaaa). Diğer bentlerin ise ilk beş mısraları kendi aralarında kafiyeli olup, sonuncu mısralar yukarıya bağlıdır (bbbbba, ccccca). Farklı kafiye düzenine sahip olanları da vardır. "Cıgalı zencirli müseddes", "Mühemmes divanî müseddes" gibi çeşitleri vardır.

    11. Ustadname
    Bir şekil veya tür olarak kabul etmekten daha çok, konusu açısından değerlendirebileceğimiz ustadnameler, usta âşıkların dünya görüşlerini, olaylar karşısındaki tavırlarım, insanlara verdikleri nasihatleri ele alan şiirlerdir. "Üstad sözü", "Üstad nasihati" demek olan bu şiirlerde dünyanın geçiciliği, kötülüklere gerek olmadığı, her şeyin iyilik ve güzellikle halledilmesi gerektiği düşünceleri işlenir. Şekil olarak geraylı ve goşmalar gibidir. Örneklerini daha çok halk hikâyelerinin giriş kısımlarında görebilmekteyiz. Dede Korkut kitabının başındaki bolüm de bir çeşit ustadname sayılır. Halk hikâyelerinin başında birer "mukaddime" gibi görülen bu bölümler, daha sonraları "Ustadname" adıyla anılmaya başlanmıştır. Ustadnamelerde her türlü konu ele alınır ve işlenir. Bu açıdan bütün türlerle yakınlığı vardır. Atasözü değeri taşıyabilecek olan nice mısra, bu özel söylenişleri sebebiyle nesilden nesile nakledilip gelmiştir.

    Adam oğlu yol erkanı tanı bil,
    Yol erkan bilenin yeri dar olmaz.
    Sirrini söyleme gamu aleme,
    Bivefa dilberden sene yar olmaz.
    (Dellek Murad)

    10. Tecnis
    Daha çok "goşma" şeklinde dörtlüklerle, bazen farklı sayıdaki mısralarla kurulan bendlerden meydana gelen tecnis, Anadolu sahasının aksine koşmanın bir çeşidi olmayıp başlı başına bir şekil olarak kabul edilmektedir. Temelinde cinaslı söyleyişlerle kafiye meydana getirme düşüncesi yatar. Bunda da başarılı olabilmek için dilin inceliklerini bilmek, zengin bir kelime hazinesine sahip olmak gerekir. Azerbaycan yazılı ve sözlü şiirinde örneklerini sıkça görebildiğimiz tecnis, Özbek ve Türkmenler arasında pek fazla yaygın değildir. Tecnisin pek çok olan çeşitlerinden bazılarıyla bir dörtlüğü örnek olarak veriyoruz: "Gara tecnis", "Ayağlı tecnis", "Cigalı tecnis", "Nefesçekme tecnis", "Nöktesiz tecnis", "Tecnis evvelahır", "Herf üstünde tecnis", vb.

    Derya elmim vermek olmaz ay ada,
    Tebib olan, çağır gelsin aya da,
    Göz görmese, ağıl salmaz a yada,
    Gel görmeye üç il, beş il, onbeş il.
    (Aşıg Söyün)

    12. Vücutname
    Anadolu'da, "Yaş Destanı" veya "Yaşnâme" olarak bilinen şiirlere Azerbaycan'da bu ad verilir. Âşıklar kendileriyle ilgili bilgileri bu tür şiirleri vasıtasıyla bize ulaştırırlar. Vücutnamelerde, âşıkların ana ve babasını, dünyaya gelişini, çocukluk yıllarını, gençliğini, sıkıntı ve sevinçlerini bulabiliriz. Bu şiirlerin yardımıyla, âşığın yaşadığı dönemi de tanıyabiliriz. Bütün şekil özellikleri "geraylı" ve "goşma"daki gibidir. Her âşık vücutname yazmamıştır; Köroğlu'nun Kır atı için söylediği vücutname, bir atın hayatının anlatılması gibidir.

    Otuzunda keklik kimin sekersen,
    İyidlik eleyib qanlar tökersen,
    Gırxhında sen el haramdan çehersen,
    Sonası ovlanmış göle benzersen.

    13. Yazışma
    Azerbaycan sahasında manzum mektuplar bu ad ile anılır. Âşıklar; duygu ve düşüncelerini dörtlüklerle dile getirirlerken "goşma" şeklini tercih ederlerdi. Bu tür şiirlere verilecek cevaplar da aynı şekilde şiir şeklinde olacaktır. Bu şiirleri bir şekil ve tür olarak kabul etmekten çok yenilik veya farklı söyleme olarak kabul edebiliriz. Örnekleri pek fazla değildir. Azerbaycan âşık edebiyatındaki en güzel yazışmalar Aşık Peri ve Mehemmed Bey Aşık'ın imzalarını taşır.

    alinti

Etiketler

Yetkileriniz

  • Konu Acma Yetkiniz Yok
  • Cevap Yazma Yetkiniz Yok
  • Eklenti Yükleme Yetkiniz Yok
  • Mesajinizi Degistirme Yetkiniz Yok
  •  

Giriş

Giriş