Rus-İran savaşlarını izleyen, Gülistan(1813) ve Türkmençay (1829) Barış Antlaşmaları sonucu ikiye bölünmüş Azerbaycan, bugüne kadar değişik rejimler altında sömürge olarak varlığını sürdürmüştür. Kuzey Azerbaycan önce Çarlık Rusya’sı boyunduruğunda Kafkas Azerbaycan’ı, sonra Sovyet Rusyası yönetimi altında Sovyet Azerbaycan’ı olarak varlığını sürdürmüş, ancak 1991 yılında M.Emin RESULZADE önderliğinde bağımsızlığını ilan ederek Azerbaycan Demokratik Cumhuriyeti adıyla özgürlüğünü kazanmıştır.Bu kurulan ilk Türk Cumhuriyet devletidir. Güney Azerbaycan ise, önce İran Şahlığı yönetiminde, şimdi de İran İslam Cumhuriyeti yönetimi altında varlığını sürdürmektedir. Azerbaycan Türkleri, Rus ve Fars hegemonyası altında kendi dilini, geleneklerini, soykökünü kaybetmemek için kültürel kimlik arayışlarını, bu yolda büyük bedeller ödeyerek bugüne kadar taşımıştır.
Dönem dönem Güney Azerbaycan'da esaretten kurtuluş ışıkları yanmıştır.Bunlardan biri de Kasım 1946 da S.S.C.B(Sovyet Sosyalist Cumhuriyetler Birliği) desteği ile Güney Azerbaycan'da kurulan Azerbaycan Milli Hükumeti dir.S.S.C.B Güney Azerbaycan'dan çekilince İran Kasım 1946'da bu devlete son vermiştir.Azerbaycan'ın Güneyi tekrar Fars yönetimine girmiştir.
1945 yılında Almanya ile savaşan Soviyetler'e yardım etmek isteyen müttefikler, İran'a girdiler. Müttefiklerin girişiyle birlikte bastırımlış siyasi istekler daha açık bir biçimde ortaya çıktı. Bu koşullar altında Azeriler kültürel ve siyası baskıdan kurtulma çabasıyla Azerbaycan Millî Hükûmeti 1945 yılında kuruldu. Başta özerk bir hükûmet olarak kendini tanıtmasına rağmen bağımsızlık ilan etmeye çalıştı
3 Mayıs 1946'ta Mahabad Cumhuriyeti ile bir anlaşma imzalandı. Bu anlaşmaya göre:
1. İki tarafın topraklarından her birine, tarafların her birinin temsilciler gönderilecek,
2. Kürtlerin çoğunlukta olduğu Azerbaycan topraklarında, Kürt yönetimi temsilcileri, Azerilerin çoğunlukta olduğu Kürt topraklarında ise Azeriler arasında temsilciler bulunduracak,
3. İki hükûmet, ekonomik sorunlarla uğraşacak olan bir Birleşik Ekonomi Komitesi oluşturacak.
4. Gerekli olduğu zaman karşıklı askerî yardım yapılacak.
5. İran hükûmetiyle her türlü görüşmeler, iki hükûmetin onayı aldıktan sorna yürütülecek.
6. Azerbaycan hükûmeti, kendi topraklarında yaşayan Kürtler için eğitim alanında girişimler örgütlemek amacıyla gerekli olan önlemleri almayı üstlendi. Kürt hükûmeti de kendi tarafından, İran Kürdistan topraklarında yaşayan Azerbaycanlılar için aynı girişimleri gerçekleştirme vaadinde bulundu.
7. İki halk arasında tarihi içinde yerleşmiş olan dostluk ve işbirliği ilişkilerini bozma denemesinde bulunan ya da, onların ulusal birliğine el uzatan, kim olursa olsun, iki halk tarafından cezalandırılacaktır
Fakat Soğuk Savaş'ın başlangıç tarihlerine denk gelen bu olayda diğer ülkelerden destek alamadı ve Merkezî hükûmetle anlaşmaya gitti. Sovyetlerle anlaşan İran'ı terk ederken Fedayi gruplarını silahsızlandırdı. Böylece 1946 yılında İran kanlı bir biçimde yeniden bu toprakları kontrol altina aldı.
*İcraatları Azerbaycan Türkçesi resmi dil olarak okullarda okutuldu.
*İlk Üniversite Tebriz'de Kuruldu
*Kadınlara oy hakkı verildi
*Ağaların toprakları köylüler arasında paylaştırıldı
alinti