AZERBAYCAN
30 ağustos 1991 DE BAĞIMSIZLIĞINA KAVUŞMUŞTUR
Yüzölçümü : 86.400 km2
Nüfusu : 7.500.000
Başkenti : Bakü
TARİHİ
Azerbaycan'ın adı konusunda değişik görüşler bulunmaktadır. Burayı (M.Ö. 323) yöneten komutanlarından Atropates'ten geldiği söylendiği gibi "Od" anlamındaki azer sözcüklerinden geldiğinde Belirtilmektedir. Ancak, bu yer adının etimolojisi yapılırken, bu bölgede egemenlik Süren Kasar (Hazar) Türkleri'nin ismi de gözönüne alınmalıdır ve kaynaklara göre gerçek payıda büyüktür.
Türklerin Azerbaycan'a gelişleri tahminini ve M.Ö. Saka-îskit döneminde başladığı savunulmaktadır. M.S. 395 te Hun Türkleri Balkanlar'a inerken bir kısmının Kafkaslar yoluyla Anadolu'ya ve Azerbaycan'a sarktıkları bilinmektedir.
Selçuklu Türkleri'nin Azerbaycan'da görülmeleri ise 1015-1021 yılları arasındadır. Sultan Alpaslan zamanında Azerbaycan'da Türkmenler sayesinde Azerbaycan'ın Türkleşmesi kolay gerçekleşmiştir. Azerbaycan daha sonra Ilhanilerin egemenliğine girmiş ve bir süre "Altınordu" devletinin hakimiyetinde kalmış, Akkoyunlu ve Kara Koyunlular döneminde Türk nüfusu bakımından en yoğun dönemini yaşamıştır. Daha sonra Azerbaycan'da Safeviler, Afşar ve Kaçarlar hüküm sürmüşlerdir. Bundan sonra, sırasıyla Şeki, Gence, Bakü, Derbent, Kuba, Nahcivan, Revan, Tebriz, Urmiye, Erdil Hanlıkları dönemi başlamıştır. Azerbaycan toprakları Rusların egemenliğine girdikten sonra Revan'a ve Karabağ'a Ermeniler yetiştirilmeye başlanılmıştır. Azerbaycan Türkleri 1918-1920'de Kafkasya kurultayını toplamış ve 28 Mayıs 1918'de de ulusal Azerbaycan devletini kurmuşlardır. Ancak 1920 de Kafkasya ötesi Sosyalist Sovyet Cumhuriyet-lerine katılmak zorunda kalmış, 30 Eylül 1991 de SSCB çöküşüyle bağımsızlığını yeniden ilan etmiştir. Azeriler Kafkasya bölgesinin en büyük Türk bölümünü oluşturmaktadır. Asya'da ve Kafkasya'daki Türk halklarının en okumuş ve kültürlüleridir. Bugüne kadar Kafkaslarda ulusal ve ırksal uyanışın merkezi hep Bakü olmuştur. Bu düşüncenin isim babaları Hüseyni Zade Ali, Ağaoğlu Ahmed, Ali Merdem Topçu Beydir.
COĞRAFİ KONUMU
Azerbaycan 38°-25 kuzey enlemleri ile 44°-50 doğu boylamları arasındaki coğrafi bölgeye yerleşmiştir. Sınırların uzunluğu 3600 km dır. Azerbaycan 657 metre deniz seviyesinden yüksektir ve topraklarının % 50 si dağlık alanlardır. Dağlık alanlar Büyük Kafkasya, Küçük Kafkasya ve Talış dağlarından meydana gelmektedir. En yüksek yeri Tufandağı 4489 metredir. Hinal dağı, Delidağı, Kedidağı önemli dağlandır. Kur-Aras Ovası en büyük düzlüktür.
Azerbaycan iklimi dünyadaki 11 iklim çeşidinden 9 una sahiptir. Yıllık ortalama sıcaklığı 10 C'nın üzerindedir. En biiyük gölü 17,5 km2 ile Hacıkabul gölüdür. Sarısu, Candakar, Açınonur, Büyük Sur ve Göygöldür. Azerbaycan'ın en uzun nehri ise 1364 km Hazar denizine dökülen (Kura) Kür Nehridir. Kür'ün bir kolu olan Aras ise 1072km dir. Azerbaycanda, Mingeçevir, Sarsank,Ceyranbatan ve Arapçay barajları bulunmaktadır.
Başkenti Bakü'dür. Dilleri Batı Oğuzcadır ve %98!i dillerine sahiptir.
DEMOGRAFİK DURUMU
1989 yılı verilerine göre Azerbaycan nüfusunun %82.6'sı ,Azeri Türküdür.
Grup
Sayı
Nüfus içindeki yüzdesi
Azeri Türkleri
5805000
82.6
Ruslar
392300
5.5
Ermeniler
390500
5.5
Lezgiler
171000
2.4
Avar Türkleri
44100
0.6
Yahudiler
30800
0.4
Tatar Türkleri
28600
0.4
Ukraynalılar
32300
0.4
Gürcüler
14200
0.2
Kaynak : Devlet İstatistik Komitesi
Ocak 1990 olaylarından sonra ülkede bulunan Ruslar ve Ermeniler'in göçü yoğunlaşmıştır.Bunun sonucu olarak toplam nüfus içinde Türklerin oranının %90'ı aştığı tahmin edilmektedir.Diğer Türk gruplarıda dikkate alındığında Azerbaycan'ın Türk kimliği daha da güçlenmektedir.
Toplam nüfusun %62.1'i 30 yaşın altındadır. Nüfusun önemli bir bölümünün genç olması Azerbayacan'a dinamizm kazandırmaktadır.
Yaş grubu
Toplam nüfustaki payı
0-14
33.0
15-29
28.9
30-44
17.7
45-59
12.0
60 +
8.4
Yukarı Karabağ Özerk Bölgesi:
Yüzölçümü: 5500km2
Nüfusu: 295.000
Başken: Nahçıvan
Azeri toprağı olan Karabağ bugün Ermeni işgali altındadır ve bir milyon Azeri yurtsuz bırakılmıştır. Bu büyük sorun bir an önce çözülmelidir. Azeri Türkleri yurtlarına dönmelidir.
Siyasal ve Sosyal Yapılanmalar:
Azerbaycan'da kendilerini parti olarak adlandıran fakat hukuken böyle bir kimliği olmayan çeşitli partiler mevcuttur.Bunlardan en büyükleri şunlardır:
1-Birlik Partisi
2-Anavatan Partisi
3-Milli Müsavat Partisi : Turancı bir partidir.
4-Halk Cephesi : 51 partinin desteklediği bir koalisyon.
5-Milli İstiklal Partisi: Milliyetçi ve Türkçüdür
6-Sosyal Demokrat Parti
7-Bağımsız Demokrat Parti
8-Milli Muhabbet Partisi
9-Tövbe Partisi: İran yanlısı
10-Halk partisi
11-Yeşiller Partisi
EKONOMİK ve SOSYAL YAPI
1991 de bağımsızlığını aldıktan sonra, özellikle geçiş döneminin ilk yıllarında ekonomik alanda düşüşler olmuş ve para birimi olarak manat'a bağlı kalmıştır. Ancak, Azerbaycan verimli tarım arazileri, doğalgaz, petrol ve demir cevheri bakımından zengin kaynaklara sahip bulunmaktadır. Ham petrol üretimi 1991 de 12 milyon tona yaklaşmıştır. Doğal gaz üretimi ise 1991 de 11 milyon m3 dur. Toplam doğalgaz rezervi 118.65 milyar metreküp, petrol rezervlerin de 8 milyar varil olduğu savunulmaktadır. Ayrıca, petrokimya, yiyecek, giyim gibi hafif sanayide vardır.
Tarım ve Hayvancılık: Azerbaycan'ın yüzde 7'si tarıma elverişli topraklara sahiptir. Bu tarım topraklarının büyük bölümü de Kura ve Aras nehirleri etrafındadır ve ülkede, tarım büyük ölçüde sulamaya dayanmaktadır. Yetiştirilen başlıca ürünler tahıl, meyve, pamuk, çay, tütün, üzümdür. Ayrıca, dut ağacından yılda 5000 ton ipek kozası elde edilmektedir. Azerbaycan tarımında ve ekonomisinde hayvancılığın da önemli yeri bulunmaktadır. En son verilere göre Azerbaycan'da 1.5 milyon sığır, 5 milyon koyun, 30 milyon kümes hayvanı bulunmaktadır.
Sanayi: Azerbaycan’da sanayi sektörü net maddi üretimin % 48.3 (1992 tahmini) oluşturmaktadır. Ağır Sanayi: Enerji, Metalürji, Makine, îmal, Kimya, Orman Ürünleridir. Hafif Sanayi: Dokuma, dikiş, deri, kürk, kunduradır. Ulaşım: Azerbaycan gelişmiş bir ulaştırma sistemine sahiptir. Demiryolu: 2090 km. Kara Ulaştırması: Karayolu 30.400 km. Deniz Ulaştırması: Hazar Denizi yoluyla yapılır. Hava ulaştırması: Bakü hava limanından yapılmakta olup İstanbul, Paris, Moskova, Taşkent, Astana, Bişkek, Pekin gibi dünyanın diğer bölgeleriyle bağlantılıdır. Turizm potansiyeli yüksek bir cumhuriyettir. Bankacılık ve sigortacılık gelişme süreci göstermektedir. En önemli ihracat gıda ürünleridir. Petrol ve petrokimya ürünleri de ihracatta önemli yer tutmaktadır. Para birimi, manat'tır. Sosyal yapı: Azerbaycan da Aile bağları çok güçlüdür ve genç nüfusa sahiptir. Erkeklerde yaş ortalaması 65.7, kadınlarınki de 73.5'dir. Ortalama yaşam 69.9 dur.
Eğitim: Azerbaycan’da eğitimin diğer Türk devlet ve topluluklarına karşı çok ileri olduğu görülür. 1991 istatistiki verilere göre 4775 okulda 1.503.000 öğrenci okumaktadır. Bugün okul sayısı 5.000'e, öğrenci sayısı 1.600.000'e ulaşmıştır. Azerbaycan da 6.500 kültür tesisi, 4.605 adet kütüphane, 125 müze, 125 müzik okulu, 43 halk tiyatro salonu, 3.680 kültür evi bulunmaktadır. Ve okuma yazma oranı yüzde yüzdür. Bakü-Azerbaycan Devlet Üniversitesi ve buna bağlı Enstitüler bütün bilimsel, teknik, sağlık, sanat kollarını içerir boyutlardadır.
Sağlık:
Azerbaycan da sağlık hizmetleri verilirken üçlü bir sistem uygulanmaktadır.
1. îlk müdahale sağlık memurlarıyla yapılmakta,
2. Bunların yetersiz kalması halinde hastalar, hastahanelere gönderilmekte,
3. Hastahanelerin yetersizliği durumunda ise hastalar üniversitelerdeki araştırma hastahanelerine yollanmaktadır.
Böylece Azerbaycan halkı eşit hiçimde sağlık hizmetlerinden yararlanmaktadır.
Sosyal Güvenlik: Burada sosyal güvenlik ağı maliyetleri oldukça yüksek olup, GSMH % 18'ini tutmaktadır. Emeklilik yaşı olarak kadınlarda 55 yaş, erkeklerde ise 60 yaş koşulu aranmaktadır. Bugün Azerbaycan Cumhuriyeti ekonomik bağımsızlık kavramını benimsemiş ve 1991'den sonrada serbest piyasa ekonomisine geçerek dünyayla bütünleşmek istemiştir. Ayrıca, özel mülkiyete izin verilmiş, borsa yasası çıkarılmış, devlet tahvilleri hazırlanmış, toprak kanunu ile topraksız çiftçiler topraklandırılmıştır. Kendi merkez bankasını kurmuş, düzenli bir vergilendirmeyi getirmiş ve ülkeye yabancı sermaye akışını sağlamıştır. Bugün; Azerbaycan Cumhuriyeti Dünya siyasal ve ekonomik yapısı içinde yerini bağımsız bir devlet olarak almıştır. Birleşmiş milletler, AGİK, IMF, gibi kuruluşların da üyesidir. Azerbaycan Cumhuriyeti, kardeş ve dost Türkiye Cumhuriyetiyle ekonomik, sosyal, kültürel ve diğer alanlarda iyi ilişkiler içindedir ve önemli anlaşmalar yapılmıştır.
BANKACILIK VE SİGORTACILIK
Azerbaycan'da 7 Ağustos 1992'de Merkez Bankası Hakkında Kanun ile Bankalar ve Bankaların Faaliyetleri Hakkında Kanun arka arkaya yürürlüğe girmiştir. Azerbaycan'ın finans kesimi Azerbaycan Milli Bankası (Merkez Bankası) ve 4 ihtisas bankası; Azerbaycan Uluslararası Bankası (Beynelhalk Bank), Agroindustrial Bank (Ziraat Bankası), Sanayi İnvestisyon Bank (Sanayi ve Yatırım Bankası), Emanet Bank (Tasarruf Bankası) ile çok sayıda ticari ve kooperatif bankadan oluşmaktadır. Azerbaycan Bankacılık Kanunu modern anlamdaki tüm bankacılık işlemlerini kapsamına almaktadır. Ancak, Azerbaycan ekonomisinin tam anlamıyla serbest pazar sistemine geçememesi ve banka sisteminin de modern anlamıyla yerleşmemiş olması sebebiyle, hedeflenen gelişme gerçekleştirilememektedir. Azerbaycan'da biri reasürans olmak üzere 61 sigorta şirketi bulunmaktadır. "Azerbaycan Cumhuriyeti'nin Sigorta Hakkında Kanunu" 5 Ocak 1993 tarihlidir. Azerbaycan'daki sigorta şirketlerini "Devlet Sigorta Murakabe Kurulu" denetlemektedir. Azerbaycan'da gelişmekte olan sigorta pazarı uluslararası sigorta sisteminde uzman kadroların bulunmaması sebebiyle çeşitli zorluklar yaşanmaktadır.
PETROL VE DOĞALGAZ
Azerbaycan, BDT ülkeleri arasında en büyük üçüncü petrol üreticisidir. Petrol ve gaz üretimi ekonominin belkemiğini oluşturmaktadır. Azerbaycan'ın petrol rezervlerinin yaklaşık 10 milyon varil, doğal, yaklaşık 170 milyar metreküp olduğu tahmin edilmektedir. Petrol rezervlerinin gaz rezervlerinin ise Körfez ülkelerine kıyasla az olmasına rağmen, Azerbaycan, dünya petrol piyasasına günde 1-1,5 milyon varil sürebilecek, dolayısıyla, dünya petrol arz ve fiyatlarını etkileyebilecek kapasiteye sahiptir. Ülke topraklarının %60'ında petrol bulunduğu tahmin edilmektedir. Hazar Denizi'nin yasal statüsü üzerinde Rusya ile süren anlaşmazlıklar Azerbaycan petrol sektörünün gelişiminin önündeki en büyük engel olarak görülmektedir. Hazar Denizi'ne kıyısı olan İran ve Türkmenistan Rusya'yı desteklemektedir . Türkiye tarafından gerçekleştirilen proje çalışmasında, inşa edilecek bir boru hattı ile Azerbaycan'dan 25 milyon ton ham petrolün Ceyhan Terminali'ne taşınması esas alınmıştır.
TÜRKİYE İLE İLİŞKİLER
Azerbaycan Cumhuriyeti, kardeş ve dost Türkiye Cumhuriyeti'yle ekonomik, sosyal, kültürel ve diğer alanlarda iyi ilişkiler içindedir ve önemli anlaşmalar yapılmıştır. Azerbaycan, Türk işadamları tarafından gerek yatırım ve gerekse ticari faaliyet bakımından tercih edilen bir ülkedir. Bu itibarla 1992 yılından itibaren bir çok Türk Şirketi Azerbaycan'da müşterek müessese kurmuşlar, şube veya temsilcilik açmışlardır. Petrol sanayinde 3, telekomünikasyonda 3, inşaat sektöründe 18, bankacılık alanında 3, taşımacılıkta 10, yayın ve matbaacılık konusunda 5 ve imalat sektöründe ise 70'e yakın Türk firması bulunmaktadır. Ayrıca, hizmet ve ticaret sektöründe faaliyet gösteren 100'ün üzerinde Türk şirketi vardır. Yapılan araştırmalara göre, Türk şirketlerinin Azerbaycan'daki toplam sermaye ve yatırımlarının 500 milyon ABD Doları seviyesine ulaştığı tahmin edilmektedir
EN ÇOK İHRACAT YAPILAN ÜLKELER
İran, Türkiye, Rusya Federasyonu, Gürcistan, Ukrayna, Kazakistan, Almanya, Letonya, İsviçre, ABD, Polonya, Estonya.
EN ÇOK İTHALAT YAPILAN ÜLKELER
Türkiye, İran, Birleşik Arap Emirlikleri, Rusya Federasyonu, Almanya, Ukrayna, Gürcistan, Letonya, Fransa, İtalya, Avusturya, ABD, Estonya, Çin, Belçika, Avustralya, İngiltere, Kazakistan, Türkmenistan, Bulgaristan, Çek Cumhuriyeti, İsrail, Hindistan, Güney Kore.
TİCARETE KONU OLAN BAŞLICA MALLAR
Petrol ve petrol ürünleri, pamuk, pamuk ipliği, polietilen, ham alüminyum, metal hurdaları, klima cihazları, elektrik motorları, meyve konserveleri, tütün, şarap, deri vb.
AZERBEYCAN MİLLİ MARŞI
Azerbaycan! Azerbaycan!
Ey kahraman evladın, şanlı vatanı!
Senden ötürü can vermeye cümle hazırız!
Senden ötürü kan dökmeye cümle hazırız!
Üç renkli bayrağınla mes’ud yasa!
Binlerle can kurban oldu!
Sinen harabe meydan oldu!
Hukukundan kaçan asker,
Hara bir kahraman oldu.
Sen olasın gülistan,
Sana her an can kurban.!
Sana bin bir muhabbet,
Sinende tutmuş mekan!
Namusunu hifz etmeye,
Bayrağını yükseltmeye,
Cümle gençler müstaktır!
Şanlı vatan! Şanlı Vatan!
Azerbaycan! Azerbaycan!
Söz: Üzeyir Hacibeyov Müzik: Ahmed Cevad
1991 de bağımsızlığını aldıktan sonra, özellikle geçiş döneminin ilk yıllarında ekonomik alanda düşüşler olmuş ve para birimi olarak manat'a bağlı kalmıştır. Ancak, Azerbaycan verimli tarım arazileri, doğalgaz, petrol ve demir cevheri bakımından zengin kaynaklara sahip bulunmaktadır. Ham petrol üretimi 1991 de 12 milyon tona yaklaşmıştır. Doğal gaz üretimi ise 1991 de 11 milyon m3 dur. Toplam doğalgaz rezervi 118.65 milyar metreküp, petrol rezervlerin de 8 milyar varil olduğu savunulmaktadır. Ayrıca, petrokimya, yiyecek, giyim gibi hafif sanayide vardır.
[Linkleri Görebilmek İçin Üye Olmanız Gerekmektedir. Üye Olmak İçin Tıklayın...]
Yeterli bilgi için yukardaki linki tıklayabilirsiniz.