Şiirin Unsurları

[Aylin's]

ŞİİRİN UNSURLARI

1- Şekil Unsurları
a) Nazım birimi
b) Nazım şekli
c) Ölçü (Vezin)
d) Kafiye � redif
2- Muhteva Unsurları
a) Konu ve tema
b) Dil ve anlatım
ŞİİRİN ŞEKİL UNSURLARI

Nazım Birimi : Şiiri oluşturan mısra gruplarına denir. Nazım birimi şiiri oluşturan yapı taşlarından biridir. Şiirdeki her bir satıra mısra denir. Tek mısralık dizelere mısra-ı âzâde denir.
Neler çeker bu gönül söylesem şikayet olur. (Ş.Yahya)
Şiir içindeki mısraların kümelenmesinden meydana gelen nazım birimi; kümede bulunan mısraların sayısına göre ad alır. İki mısralık öbeklere beyit; dört mısradan oluşanlara kıta veya dörtlük; üç, beş, ve daha fazla mısralı öbeklere bent denir.

Nazım Şekli : Kafiye örgüsüne ve mısra sayılarına göre manzumelerin aldığı biçime, sundukları görünüme nazım şekli denir.

KLASİK EDEB NAZIM ŞEKİLLERİ: Gazel, murabba, mesnevi, terkib-i bent, terc-i bent, rübai, kaside, tuyuğ, müstezat... (Lise yıllarında genişçe işlenecek.)

ÖLÇÜ (VEZİN)
Şiirde dizelerin hece sayısına veya hecelerin ses değerine göre bir uyum içinde olmasıdır.


HECE ÖLÇÜSÜ:
Şiirde dizeleri oluşturan sözcüklerin hece sayılarının eşitliğine dayanan ölçüdür. Türk şiirinin en eski, ulusal ölçüsüdür.
DURAK:
Hece ölçüsüyle yazılmış dizeler okunurken belli yerlerde durulduğu, dizenin bölümlere ayrıldığı görülür. Okunurken durulan bu yerlere durak denir.
* Durak hiçbir zaman bir sözcüğün ortasına gelmez, her zaman sonuna gelir.

ARUZ ÖLÇÜSÜ:
Dizelerdeki hecelerin uzunluk ve kısalığına göre, açık ya da kapalı oluşuna göre düzenlenmesidir. Kısa heceler nokta(.) uzun heceler çizgi (-) ile gösterilir.
* Bu ölçüyle yazılan elimizdeki en eski eser Kutadgu Bilig� dir.
İmale: Aruz kalıbına uydurmak için kısa hecenin uzun sayılmasıdır.
Zihaf: Uzun heceleri kısa okumaktır.


SERBEST ÖLÇÜ:
Bu ölçüde hecelerin sayısı ya da uzunluğu kısalığı dikkate alınmaz.


REDİF
Mısra sonlarında yazılışları, okunuşları, anlamları ve görevleri aynı olan eklerin, kelime ve kelime gruplarının tekrar edilmesine "redif" denir.
*........yanda
*........zamanda


KAFİYE
Şiirde mısra sonlarındaki ses benzerliklerine denir. Kafiyeyi oluşturan eklerin ya da kelimelerin; yazılışları ve okunuşları aynı, anlamları ve görevleri farklı olmalıdır.
*...........derinden.
*...........kederinden.


KAFİYE ÇEŞİTLERİ

YARIM KAFİYE:
Tek ses benzerliğine dayanan kafiyedir.
*............kaş
*............hoş


TAM KAFİYE:
İki ses benzerliğine dayanan kafiye türüdür.
*.........ben
*.........yelken


ZENGİN KAFİYE:
Üç ya da daha çok ses benzerliğine dayanan kafiye türüdür.
*........... yolculuk
*...........soluk


CİNASLI KAFİYE:
Anlamları ayrı, fakat yazılış ve okunuşları aynı olan kelime ve kelime gruplarının mısra sonunda tekrarı ile oluşan kafiyedir.
*...........vakit çok geç
*...........nasıl geçersen geç.

KAFİYE ÖRGÜSÜ

DÜZ KAFİYE: Dörtlüğün, birinci dizesiyle ikinci, üçüncü dizesiyle dördüncü dizelerinin kendi aralarında kafiyeli olmasıdır.
� yazın uyumak→ a
� beyaz bir yumak→ a
� hülyaya varmış→ b
� teller ağarmış→ b

ÇAPRAZ KAFİYE: Dörtlüğün, birinciyle üçüncü, ikinciyle dördüncü dizelerinin kendi arasında kafiyeli olmasıdır.
� böyle çılgınlara→ a
� başladı aynalar→ b
� aşkın peşi sıra→ a
� bu kumar→ b

SARMA KAFİYE: Dörtlüğün, birinciyle dördüncü, ikinciyle üçüncü dizelerinin kafiyeli olmasıdır.
� bu memleketin→ a
� temiz gönüllerine→ b
� nuru yerine→ b
� kara kuvvetin→ a