Kan GurupLarı ve KaLıtım ÇeşitLeri

[aZaT07]

A. KAN KARAKTERLERI

1. ABO Karakteri

A geni, B geni, O geni olmak üzere üç ayri alel genle kalitilir. A ve B genleri O genine baskin, kendi aralarinda ise esbaskindir.





Kan grubu, kan alis verisinde çok etkilidir. Bireylerin kan grubunu belirleyen, alyuvarlarinda bulunan antijenler (aglütinojen)'dir. Kan plazmasinda (serum) ise antijenlere karsi olusturulmus antikorlar (aglütinin) bulunur.


• Kan Alis - Verisi

Her grubun kendi grubuyla yaptigi alis-verisler idealdir. Yandaki sekilde gösterilen noktali oklar ise, yari çökelmeli kan nakilleridir. Ancak acil durumlarda uygulanabilir.


• Aglutinasyon (Çökelme)

Uygun olmayan kan nakillerinde kan serumunda bulunan antikorlar alyuvarlari birbirine yapistirip baglayarak çökelmelerini saglarlar. Buna aglütinasyon denir.

A antijeni + a antikoru = Çökelme

Alicinin antikor üreticisi oldugu durumlar kan nakli için uygun degildir. Çünkü, tam çökelme olur.


2. Rh Karakteri

Bu karakter kan grubunun pozitif (+) veya negatifligini (–) belirler. Pozitiflik geni negatiflik genine baskindir.


• Rh Uyusmazligi (Eritroblastosis fetalis)

Anne Rh– ve baba Rh+ oldugu zaman, ikinci ve sonraki Rh+ çocuklarda görülebilir. Böyle çocuklar gelismenin erken evresinde düsük olarak atilabilir veya gelismesini tamamlayarak dogarlar.

Ilk gebelikte çocuk Rh+ bile olsa annenin kani çocugun kanini tanimaz. Dogum esnasindaki yaralanmalarla tanimis olur ve annenin kani çocugun Rh proteinine karsi Rh antikorunu olusturur.

Sonraki gebeliklerde bu antikorlar plasentadan geçerse çocugun kanini çökeltir ve tahrip edebilir.


B. DEGISIK KALITIM BIÇIMLERI

1. Çok Alellik

Degisik canli türlerinin bazi karakterlerinde alel gen çesidi ikiden fazladir. Buna çok alellik denir. Ancak, bu durumda da bir birey iki adet alel gen bulundurabilir.

Bu durumda bireylerin genotip çesidi formülüyle bulunabilir.

Bireylerin fenotip çesidinin ne kadar olacagi hakkinda kesin bir sey söylenemez. Çok alellige en iyi örnekler, insan kan grubu ve tavsanlarda post rengidir.

2. Es Baskinlik (Ekivalentlik)

Bir karakteri belirleyen iki farkli gen birbirlerine baskinlik saglayamazlarsa veya esit degerde baskinlik olustururlarsa, dis görünüs (fenotip) iki genin de etkisiyle ortaya çikar.


Böylece heterozigot bireyler üçüncü bir fenotipi göstermis olurlar. Böyle karekterlerde genotip çesidi degismez. Fenotip çesidi (3) genotip çesidine esit (3) olur.

3. Çok Genli Kalitim

Insanlara ait, boy uzunlugu, vücut iriligi, zekilik, deri rengi; hayvanlarda süt verimi, yumurta verimi, meyvelerde büyüklük, tavuklarda ibik sekli gibi birçok karakter bir’den fazla alel gen çifti ile aktarilir. Insanda deri rengi 2 ayri gen çiftiyle kalitilir.

Tam bir zenci AABB genotipindedir. Tam bir beyaz ise aabb’dir. Her ikisi çaprazlandiginda AaBb genotipli F1 melez olacaktir. F2 de ise tam siyah zenciden beyaza dogru genis bir açilima rastlanir.



4. Ayrilmama Olayi

Mayoz bölünme ile gametler meydana gelirken, bölünmenin I. anafaz safhasinda homolog kromozomlar, II. anafaz da ise kardes kromatidler birbirlerinden ayrilamayarak ayni hücreye gidebilirler.

Sonuçta kromozom sayisi bir fazla ve bir eksik gametler meydana gelir. Bu anormal gametlerin normal gametlerle döllenmesiyle ise (2n + 1) ve (2n - 1) kromozomlu bireyler meydana gelir.

5. Kontrol Çaprazlamasi

Baskin fenotipteki bir bireyin, heterozigot mu, yoksa homozigot mu oldugunu anlamak için yapilir. Bunun için, baskin birey, fenotipine bakildiginda genotipi tahmin edilebilen bireyle (genellikle çekinikle) çaprazlanir. Olusan bütün bireyler baskin ise, incelenen canli homozigottur. Ancak çekinik bireyler de olusursa incelenen canli heterozigottur.