Ülkemizdeki Toprak Türleri

[ŦєŁєรмє]

TOPRAK OLUŞUMU ve TOPRAK TÜRLERİ- Toprağın oluşması için önce kayaların çözünmesi gerekir.
- Canlı kalıntılarıyla oluşabilir.
- Toprağın oluşumuna etki eden faktörler; iklim, bitki örtüsü, yer şekilleri, taşların özelliğidir.

a) Taşınmış Topraklar : -
Dış kuvvetlerin taşıyıp getirdiği malzemelerin birikmesiyle oluşur.
- Üç çeşittir.
Alüvyonlar : Kum ve çakıl gibi maddelerin oluşumuyla oluşan topraklardır.
Morenler (Buzul Taşlar) : Buzulların taşıyıp biriktirdikleri, üzerleri çoğu kez parıltılı yada çizikli taşlardan oluşur.
Lösler : Rüzgarların, kurak bölgelerden az çok yağışlı bölgelere taşıyıp yığdıkları, katmanlaşmış ince ögelerden oluşan toprak.

b) Yerli Topraklar :
- Bu topraklar, kayaların çözüldüğü yerde oluşan topraklardır.
- İki gruba ayrılır.
Nemli Bölge Toprakları : Bu topraklar nemin gür olduğu yerlerde, gür bitki örtüsüyle kaplıdır.
Kurak ve yarı kurak bölge toprakları : Kestane ve kahverengi bozkır topraklarıdır yani çöl toprakları.


ÜLKEMİZDEKİ TOPRAK TİPLERİ

Yüzölçümünün büyüklüğü iklimlerinin çeşitliliği, yer şekillerinin farklılığı ve ana kaya çeşitliliği nedeniyle Türkiye’de çeşitli topraklar oluşmuştur. Bunlar en sade şekilde sınıflandırılarak yerli topraklar ve taşınmış topraklar olarak iki grup altında toplanmıştır.

1. YERLİ TOPRAKLAR
Bu topraklar genellikle düz ve az eğimli yerlerde oluşmuş topraklardır. Ana kayaların, yerinde ayrışmasıyla oluşmuş topraklardır.

Türkiye deki başlıca yerli topraklar şunlardır:

Orman Toprakları
Orman altında gelişen,bol organik madde içeren. onun için de koyu renkli olan topraklardır. Karadeniz Bölgesi’nin büyük bir kısmında, Orta Ana¬dolu’nun 1200 m den daha yüksek ormanlık yerlerinde, Yıldız dağlarında. İç Bati Anadolu eşiğinde ve Güneydoğu Toroslarda yaygın olarak bulunur. Orman toprakları kireçli ye kireçsiz olmak üzere iki gruba ayrılır.
Kireçsiz orman toprakları, Kuzey Anadolu dağlarında ye Yıldız dağla¬rının kuzeye bakan yamaçlarındaki topraklar fazla yağış nedeniyle yeteri ka¬dar yıkanırlar. Toprakta bulunan karbonat ve diğer çözünebilen maddeler bu yıkanmanın etkisiyle ya alt katlarda birikir ya da iyice topraktan uzaklaşır. Bu¬nun sonucu olarak da topraklar genellikle gri (boz) renkli olurlar. Böyle top¬raklar asit reaksiyon gösterirler.
Kireçli orman topraklarının bünyesinde bol miktarda kireç bulunur. Yağışın yeterli olmadığı yerlerde topraktaki CaCO3 yıkanıp alt katlara taşınamaz ve topraktan uzaklaştırılamaz. CaCO3, bu tip topraklarda yüzeyin hemen altında yumrular şeklinde birikmiştir. Bu topraklar Kuzey Anadolu dağlarının güneye bakan yamaçlarında ve iç yörelerimizdeki meşe ormanlarının altında oluşmuştur. Kireçli orman toprakları kahve renklidir. Onun için bu topraklara kahverengi orman toprakları da denir.
İster kireçli ister kireçsiz olsun orman toprakları. genel olarak tarıma elverişli değildir. Ormanlık yerlerde yağış fazlalığı sonucu. kireçsiz orman topraklarında kireçle birlikte bitki besin maddeleri de büyük ölçüde yıkanarak topraktan uzaklaştırılmıştır. Onun için bu topraklar bitki besin maddesi yönünden fakirdir. Bu yüzden ormanların tahribiyle tarıma açılan bu topraklarda an¬cak birkaç yıl tarım yapılabilir. Daha sonra toprak verimsiz bir hale gelir. Ayrıca orman toprakları genellikle yamaç arazi üzerinde bulunur. Üzerindeki ormanın tahrip kısa sürede erozyona uğrar. Bütün bunlar düşünüldüğü zaman, ormanlardan tarla açmanın ne kadar yanlış olduğu daha iyi anlaşılmaktadır.

Bozkır (Step) ve çayır Toprakları
Bozkırlar; yarı kurak iklim bölgelerinde bulunan. orman örtüsünden yok¬sun, otsu bitkilerle çalıların yetişebildiği yerlerdir. Bozkırlar yurdumuzda ge¬niş alanlara yayılmıştır. Orta Anadolu, İç Bati Anadolu, Güneydoğu Anadolu, Doğu Anadolu (Erzurum—Kars platosu hariç) ve Trakya’nın orta kesimlerinde bozkırlar hakimdir.
İşte bitki örtüsünün zayıf olduğu bu yörelerde organik madde yönünden fakir topraklar oluşur. Buna karşılık Doğu Anadolu’da Er¬zurum-Kars platolarında ye yüksek dağlarda. orman üst sınırının yukarısındaki çayırların altında organik madde yönünden zengin, koyu renkli topraklar oluşmuştur. Türkiye’deki bozkır ve çayır topraklarının başlıca türleri şunlardır:

Kahverengi topraklar:
Bozkır alanlarında bulunmaları ve renkleri dikka¬te alınarak, bunlara kahverengi bozkır toprakları da denir. Orta Anadolu, Güneydoğu Anadolu ve Doğu Anadolu’daki ovalarda. bozkır örtüsü altında mey¬dana gelmiştir. Bu topraklarda yıkanma zayıftır. çünkü yağış 300—400 mili-metre arasında değişir. Üstten yıkanan CaCO3, yüzeyin hemen altında birik¬miştir. Verimi yüksek olmayan bu topraklar üzerinde çoğunlukla tahıl tarımı yapılır. Bitki besin maddesi yönünden fakir olan bu topraklar, sulamalı ve gübreli tarıma ihtiyaç gösterir.

Kestane renkli topraklar:
Yıllık yağışın 400 milimetrenin Üzerinde oldu¬ğu yerlerde, yüksek boylu çayırlar, meşe ormanları ve çalılar altında oluşan topraklardır. Bunlar Orta Anadolu ye Doğu Anadolu bölgeleriyle İç Bati Anadolu eşiğinde ve Göller yöresinde yaygındır. Üst horizonunda yeteri kadar Organik madde mevcuttur. Bu toprakların bir kısmında tarım yapılmakta. ama Önemli bir kısmı ise otlak olarak değerlendirmektedir.


Kara topraklar (çernezyomlar):
Türkiye de bu toprakların bulunduğu yerler, Doğu Anadolu'nun kuzeydoğu köşesidir.Özellikle Erzurum—Kars platolarında. yazları yağışlı karasal iklim koşullarında yetişen yüksek boylu çayırlar altında oluşmuşlardır. Sıcaklıkların düşük olması nedeniyle çayır artıkları yeterince ayrışmadan toprak Üzerinde kalır. Bu yüzden toprağın Üst kat, si¬yah renklidir. Çernezyomlar bitki besin maddeleri bakımından zengin olmasına karşılık,, tarım için uygun değillerdir. Çünkü bulunduklar, yerde yaz ayları. tahılın olgunlaşması için yeterli sıcaklıkta değildir. Ot verimi yüksek olduğu için buralarda, yoğun olarak büyük baş hayvancılık yapılır.

Killi-kireçli Topraklar
Türkiye’de bu toprakların iki tipi vardır. Dönen topraklar(vertisoller) ve rendzinalar. Dönen topraklar (vertisoller): Vertisoller. killi ana metaryel üzerinde oluştukları için bünyelerinde bol miktarda kil bulunur. Türkiye de genellikle 3. jeolojik zamandan kalma gölsel çökeller üzerinde oluşmuşlardır. Bu topraklar kurak mevsimde çatlarlar. Birkaç santimetreden 1 metreye ka¬dar olan bu çatlaklara yaz aylarında rüzgârların taşıdığı yüzey materyeli dolar. Yağışlı mevsimde ise su ile doyan killi toprak şişer. Şişme sonucu. çatlak¬lardaki toprak yukarıya doğru itilir. Bu sırada toprağın alt katlarındaki çakıllar da yüzeye doğru hareket eder. Böylece toprağın altındaki metaryal yüzeye. yüzeyindeki materyal ise tabana doğru hareket eder. İşte bu döngü hareke¬tinden dolayı vertisollere dönen topraklar denmiştir. Dönen topraklar Güney Marmara’da kepir, Orta Anadolu’da ise taş doğuran toprak olarak adlandırılır. Vertisollerin üst kısmi organik bakımdan zengin olduğu için koyu renkli¬dir. Bol killi oldukları için işlenmesi zor olan bu topraklar Ergene havzasında yaygındır. Burada genellikle ayçiçeği ekimi yapılır. Güney Marmara’daki çöküntü alanlarında, Konya ve Muş havzalarında da geniş alanlar vertisollerle kaplıdır.

Rendzinalar: Ülkemizde killi-kireçli-marnlı gölsel çökeller geniş bir yayılım gösterir. Rendzinalar bu anakayalar üzerinde oluşmuş topraklardır Ko¬yu renkli olan üst katlarında bol miktarda cakıllar bulunur. Rendzinaların yayılış alanları: Ege Bölgesi, Orta Anadolu ve Doğu Ana¬dolu’nun çöküntü alanlarıdır. Orta ve Doğu Anadolu’da düz ve az eğimli yer¬lerde bu topraklar üzerinde genellikle tahıl tarımı yapılır. Ege Bölgesi’nde ise meşe ormanları daha çok bu topraklar üzerinde bulunur. Eğimli yerler ise otl¬ak olarak değerlendirilir.

Çorak (tuzlu-alkali) Topraklar
Bunlar, bünyelerinde bol miktarda çeşitli tuzlar bulundurduğu için tuzlu topraklar olarak da adlandırılır. Bu topraklar, taban suyunun yüzeye çok yakın ve yüzeyde olduğu yerlerde meydana gelirler. Buna bağlı olarak dışa akışı olmayan çukurlukların orta kesiminde ve deltalarda oluşurlar. Çorak toprakların Türkiye’deki yayılış alanları; Tuz Gölü, Burdur Gölü ve Acıgöl başta olmak üzere diğer tuzlu göllerin çevresindeki arazilerdir. Bu top¬raklar üzerindeki bitki örtüsü çok cılızdır. Sadece tuzcul bitkilerin yetiştiği bu topraklar, tarım için uygun değildir.

Kumlu-Tüflü Topraklar
Bu topraklar volkanik kum, kül (volkanik tüfler) ile volkanik kökenli olma¬yan kumlar üzerinde oluşmuşlardır. İnce bir üst horizonun hemen altında anakaya bulunur. Yani bu topraklar normal bir toprak profiline sahip değildir¬ler.
Organik madde, kireç ve kil bakımından fakir olan bu topraklar çok geçirimlidir. Su tutma kapasiteleri çok düşük alan bu topraklar. yurdumuzda çoğunlukIa volkanik anakaya üzerinde oluşmuştur. En yaygın olarak Ürgüp—Nevşehir—Avanos çevresinde bulunur. Bu topraklar üzerinde Üzüm bağları yaygındır. Ayrıca bahçe tarımı ve patates ekim alanı olarak da değerlen¬dirilir.

2. TAŞINMIŞ TOPRAKLAR
Bilindiği gibi yeryüzündeki yüksek yerler sürekti aşınmakta, aşındırılan bu materyal akarsularla uzak mesafelere taşınmaktadır. Taşınırken de parça¬cıklar işlenmekte ve yuvarlaklaşmaktadır. Bu materyal iriliğine göre; çakıl, kum, mil (silt) ye kit olarak adlandırılır ve hepsine birden alüvyon denir. Alüvyonların birikmesiyle alüvyal topraklar oluşur. Alüvyal topraktarın en yaygın olduğu yerler deltalardır. Vadi tabanlarının genişlediği yerlerdeki akarsu boyu ovaları da alüvyon topraklardan oluşur. Ayrıca pek çok ovanın tabanındaki ve¬rimli tarım toprakları da alüvyaldir. Bunların başlıcaları; Kuzey Anadolu fay zonu üzerinde bulunan çöküntü ovaları, Güney Marmara Ovaları, Ege bölümündeki Bakırçay, Gediz, Küçük Menderes ve Büyük Menderes ovaları, ve Doğu Anadolu’daki Erzincan, Erzurum, Pasinler ye Muş ovalarıdır.
Alüvyal topraklar derin ve geçirgen topraklardır. Bitki besin maddesince zengindir. Kum, kil ye çakıldan oluştuğu için kolay işlenebilirler. Onun için Türkiye’nin en verimli tarım alanları bu verimli topraklardır.
Kolüvyal topraklar da taşınmış topraklardır. Ancak bunlar alüvyal top¬raklar gibi, aşındırıldıkları yerden fazla uzaklarda oluşmamışlardır. Genellikle yamaçlardan aşındırılan materyalin hemen etekte birikmesiyle oluşmuşlardır. Kolüvyal topraklar tam olarak oluşmamış topraklar olduğu için, horizonlar gelişememiştir. Bunlar derin ve geçirgen topraklardır.

[aZaT07]

Kırmızı Topraklar

Akdeniz ikliminin egemen olduğu bölgelerde kızılçam ve maki örtüsü altında gelişen topraklardır. Demir oksitler bakımından zengin olduğu için, renkleri kırmızımsıdır. Kalkerler üzerinde oluşanlara terra rossa adı verilir.

Terra Rosa

Terra rosa Akdeniz iklimi etkisi altında gelişmiş A h /T/C horizon sıralanması gösteren yaygın bir kırmızı Akdeniz toprağı.

Terra rosa`nın A h horizonu Akdeniz çalısı ve Akdeniz iklimi, yazları sıcak ve kurak, kışları ılık ve yağışlı geçen [[iklim]] türüdür. Yaz sıcaklığı güneş ışınlarının düşme açısına, kuraklık ise alçalıcı hava hareketlerine bağlıdır. En sıcak ay ortalaması 28-30 °C , en soğuk ay ortalaması 8-10 °C dir. Yıllık ortalama 18 °C dir. Kar yağışı ve don olayı çok ender görülür. En fazla yağış kışın , en az yağış yazın düşer. Kışın görülen yağışlar cephesel kökenlidir. Cephesel yağışlar en fazla bu ikimde görülür.
kızılçam Taksokutu
ormanları altında incedir. Organik madde hızla ve oksidatif yoldan ayrışmaktadır. Son yıla ait ibre ve yaprak döküntüsü ise kuru bir Y tabakası halinde toprak üstünde yatmakta ve ham humusu andırmaktadır. Orman ağaç, flora ve hayvanî canlılar topluluğu. Orman; belirli yükseklikteki ve büyüklükteki ağaçlar, çalı, otsu bitkiler, mantarlar, mikroorganizmalar ve çeşitli hayvanlarla, toprağın birlikte meydana getirdiği, aynı zamanda topluma çeşitli faydalar sağlayan bir servettir. Kendisini meydana getiren bireylerin uzun yıllar karşılıklı etkileri sonucu yerleşmiş, biyolojik bir dengeye sahiptir. Bu denge ormanların sağlığı ve varlığı için şarttır. Bu denge olmadıkça, ormanların sağlığı ve var
Sedir ormanları altında A h horizonu daha kalıncadır. T horizonu olarak tanımlanan horizon Sedir, çamgiller (Pinaceae) familyasından Cedrus cinsini oluşturan iğne yapraklı ağaç türlerine verilen ad.

kil türünde parlak kırmızı renkli ve plastik nitelikte olmayıp Kil Islandığı zaman çeşitli şekiller alabilen, geçirimsiz yumuşak yağlı bir toprak. Yeryüzünde (havanın kayalara olan tesiriyle meydana gelen), yer kabuğunun az veya daha derin yerlerinde tabakalar halinde mineral yataklarında dağılmış kütleler halinde bulunur. Keza göl ve okyanusların dibinde, çöllerin altında ve nehir deltalarında rastlanır.


Kil, yumuşak ve çok ince tanecikli (kumdan ince) bir materyaldir. Kil mineralindeki atomlar ya bir kafes veyahut bir zincir dizilişi şeklindedir
kaolinitçe de zengindir. T horizonun rengi yükselti arttıkça parlak kırmızıdan kırmızı-kahverengiye dönüşmektedir. Bu olay iklimin serinlemesi ile ilgilidir.


Bu makale, online kullanıcı topluluğu tarafından oluşturulan ve düzenlenen özgür ansiklopedi projesi Wikipedia'nın Türkçe versiyonu Vikipedi'deki Terra rosa maddesinden kopyalanmıştır. Bu makale, GNU Özgür Belgeleme Lisansı ilkeleri kapsamında özgürce kullanılabilir.

[aZaT07]

Bir başka açıdan toprak ve toprak tipleri:

Farklı yapıdaki kayaçların önce fiziksel olarak parçalanması daha sonrada kimyasal
olarak ayrışması ile oluşan ve kara yüzeyini farklı biçimde saran bitkilere besin
sağlayan canlı bir ortam olarak belirtilen toprak örtüsü, ülkemizde görülen büyük
iklim farklılıkları nedeniyle çok çeşitli tiplerde karşımıza çıkar. Genel olarak Türkiye'daki
toprak tiplerini iklim ve bitki örtüsüne bağlı olarak ortaya çıkan zonal, litolojik
jeomorfolojik yapıya bağlı olarak beliren intrazonal ve de horizonlaşma göstermeyen
taşınmış azonal olmak üzere başlıca üç grupta ele alabiliriz. Bunlardan ülkemizde
en fazla yayılış alanına sahip olanlar zonal topraklardır.
Kimi yerde kalın, kimi yerde ince bir tabaka halinde yüzeyi kaplayan topraklarımız
ülkemiz reliyef şartlarındaki olumsuzluk nedeniyle şiddetli olmak üzere erezyon
tehlikesi ile karşı karşıyadır. Buna bağlı olarak arazinin verim değeri düşmekte, barajlarımızın
dolması hızlanmakta dolayısıyla doğal denge bozulmaktadır. Erezyonunun
önlenmesi için yapılan çalışmalar ülkemizde henüz yetersizdir, bunda başlıca
neden reliyef koşullarıdır. Ancak alınacak bir dizi köklü tedbirler ile şiddetli olan
bu hareket yer yer yavaşlatılabilir, kısmende ortadan kaldırılabilir.
Ülkemizde tarım, hayvancılık ve ormancılık gibi ekonomik faaliyetler üzerinde etkili
olan toprak örtüsü, anakayanın dış amiller etkisi altında zaman süresi içinde
ufalanması neticesinde bulunduğu bio-klımatik ortamda gelişme göstererek meydana
gelen kimyasal bir terkiptir. Bu bakımdan toprak örtüsünün tam olarak ortaya
çıkmasında, diğer bir değişle toprak oluşumunda "Pedojenez" öncelikle bir taraftan
onu meydana getiren kayanın tabiatı, yerleştiği zeminin eğimi ve iklim elemanları
(sıcaklık, yağış) çok önemlidir. Ayrıca anakayanın parçalanması ile ufalanmış elemanların
kimyasal ayrışması gereklidir. Bunun içinde bitki örtüsüne ihtiyaç vardır.
Bu nedenle bitki örtüsünün fakir olduğu alanlarda toprak oluşumu çok geç ve zayıf
olurken örtüsünün gür, sık olduğu yerlerde oluşum kuvvetli ve daha çabuktur.
Ülkemiz coğrafi bölgelerinde yer alan topraklar birbirinden farklı özellikler gösteren
tiplerde karşımıza çıkar. Ülkemizde farklı toprak tiplerinin ortaya çıkışında başlıca
etken ise iklimdir.

2. Toprak Tipleri
Türkiye'de topraklar genel olarak zonal, azonal ve intrazonal topraklar olmak üzere
üç ana grupta ele alınır. Zonal topraklar iklim ve bitki örtüsüne bağlı olarak zonlaşma
gösterecek şekilde yayılırlar. İntrazonal topraklar anakaya yapısına jeomorfolojik
şartlara ve drenaja bağlı olarak teşekkül ederler. Azonal topraklar ise horizonlaşma
göstermeyen dış etkenler ile taşınmış alüvyon, kil ve moren depoları gibi dolgu
maddelerinden meydana gelmiş topraklardır.

2.1. Zonal Topraklar

Zonal toprak tipleri ülkemizde en geniş bir yayılma alanına sahiptir. Anadolu yarımadasının
kuzey, batı ve güneyinde diğer bir değişle Karadeniz, Ege, Akdeniz coğrafi
bölgelerimizde oldukça belirgin bir şekilde karşımıza çıkarlar. Bu topraklar fazla
yıkanmış suda eriyen kimyasal maddesi az, yer yer silisli potzalleşmiş yer yerde
demir oksit ve aliminyum oksit bileşiklerinin fazla olduğu lateritik asit karakterlidir.
Bu toprakların bir kısmı daha nemli olan kuzeydoğu ve güneybatı bölgelerimizde
değişik özellikler gösterecek şekilde (Pedalfer) görülürken bir kısmıda az asit fakat
kuvvetli alkalin şekilde (Podzol) yağışların daha az olduğu batı ve güney kesimlerde
dikkati çekerler.
Zonal topraklar ülkemizde kahverengi orman topraklar, kızıl kahverengi potzolik
topraklar ve kızıl renkli Akdeniz "Terra Rossa" toprak tiplerinden oluşurlar.

2.1.1. Kahverengi Orman TopraklarıKaradeniz bölgemizde, Trakya kuzey batısında Istrancalarda, İç Batı Anadolu eşiği
üzerindeki dağlık yüksek alanlarda Güneydoğu Toroslar üzerinde dikkati çeken bu
tip topraklar ormanlık alanlarda görülürler. Koyu renkli olup organik madde bakımından
zengin olan bu topraklar asit reaksiyon gösterirler.

2.1.2. Kızıl Kahverengi Podzolojik Topraklar
Bu tip genelde orman örtüsü ile kaplı dağların yüksek kısımlarında karşımıza çıkar.
Doğu Karadeniz dağlarında, Bolu dağlarının Aladağlar ile Alaçam dağlarında nemli
soğuk ortamlarda sarıçam, ladin ve kayın ormanları altında yaygınlık gösterirler.
Kuvvetli asit karakterli olan bu topraklar yıkanmış olduğundan besin maddeleri
yönünden fakirdir.


2.1.3. Kızıl Renkli Akdeniz "Terra-Rossa" TopraklarıKalker, marn, kil ve serpantinlerden oluşan kayaçlar üzerinde ve genelde güney
Marmara bölümü, Ege, Akdeniz bölgelerinde yayılma gösteren Terra-Rossa Toprakları
kil ve demiroksitler bakımından zengin topraklardır. Kayalık kalker arazi
üzerinde yer yer dikkati çeken uvala ile polye tabanlarında görülen bu toprakların
genelde Toros dağlarının 1000 m.'in üzerinde olan kesimlerinde organik maddelerin
fazla yer tutması nedeniyle renkler çok daha koyu kırmızıdır. Bu topraklar yer
yer verimli ziraat topraklarını meydana getirirler.
Ülkemizde yaygın olan bu zonal toprak tipleri dışında ayrıca daha küçük alanlarda
dikkati çeken zonal topraklar ile de karşılaşılır. Bunlar İç Anadolu ve Güneydoğu
Anadolu bölgelerimizde dikkati çekerler. Bunların başlıcaları; Kireçsiz kahverengi
topraklar, kırmızımsı kahverengi topraklar, çernozyom, sierozem, kahverengi step
toprakları ve kestane renkli kırmızımsı topraklardır. Bu tip toprakların görüldükleri
alanlarda yağışlar 300-600 mm. arasındadır. Bu topraklar organik madde bakımından
fakirdir. Bu topraklar alkalen karakterli olup; renkleri koyu kahve ile sarımsı
kahverengi arasındadır. Genelde kuru tarımın yoğun olarak yapıldığı ve toprakların
Erzurum-Kars yaylalar sahasında derinlikleri 1m.'yi bulan ve alt horizonlarında
yoğun kireç birikimi olanlar, çernozyumlar ise üzerinde boyları 1 m'yi geçen otlar
ile hayvancılık ekonomisinin geliştiği alanlar olarak karşımıza çıkar.

2.2. Azonal Topraklar

Bu topraklar ülkemizde pek fazla geniş alanlar kaplamazlar. Toplam yözölçümde
ancak % 10 kadar saha azonal toprak alanıdır. Vadi tabanları, delta sahaları ve hafif
eğimli yamaçlarda çökelmiş depo dolgularından meydana gelen bu topraklarda horizonlaşma
gözükmez.
Ülkemizde bu toprakların görüldüğü başlıca yerler; Çarşamba, Bafra, Seyhan, Ceyhan,
Asi, Göksu, Sakarya deltaları ile Küçük, Büyük Menderes ve Gediz, Bakırçay,
vadi olukları Muş, Erba, Niksar, Erzurum ovalarıdır. Bu sahalarda yer alan toprakların
fiziksel ve kimyasal özellikleri ise tamamen akarsuyun taşıdığı ana malzeme
ile yakından ilgilidir. Bu topraklar genelde iyi drene olmuş verim kabiliyeti yüksek
tarıma elverişli topraklardır. Bunun dışında dağların eteklerinde yamaçlar önlerinde
üst seviyelerden taşınan malzemenin biriktiği koluviyal depolar, ince ve iri unsurların
bir arada görüldüğü topraklar olarak dikkat çeker. Bu topraklarda yapı yamaç
gerisindeki yüksek kütlenin özelliklerini taşır. Bu sahalarda yer alan topraklarda
aşınmanın kuvveti dikey yönlü gelişmelerde önemli rol oynar, aşınmanın durduğu
dönemlerde büyük ölçüde ince unsurların birikimi sağlanır. Bu toprakların
bulunduğu alanlar ağaç tarımının yapıldığı alanlar ile ormanlık sahalar olarak karşımıza
çıkar. Ayrıca ülkemizde daha dar alanlarda görülen başka azonal toprak tipleride
vardır. Bunlar kolüvyol depolar halinde çökelmiş kıyı ve kara kumulllarına
tekabül ederler, kıyılarda ve iç kesimlerde görülürler.



2.3. İntrozonal Topraklar
Ülkemizde oldukça sınırlı alanlarda ortaya çıkan bu topraklar genelde aşınmanın
devamlı olduğu yüksek alanlar ile birikmenin fazla olduğu kesimlerde, yer yer kapalı
havzalarda taban suyunun yüksek olduğu alanlarda yer yerde ana kayaya bağlı
olarak görülürler.
Ülkemiz yüzölçümünün % 2'sini kaplayan bu toprakların yüksek yamaçlar önünde
uzananlar kumlu, çakıllı olarak filiş serileri ile volkanik sahalar üzerinde gelişme
gösterirler. Toros dağlarının eteklerinde İç Anadolu bölgesinde (Karacadağ, Ürgüp,
Nevşehir) göller yöresinde (Gölcük) İzmir-Foça çevresinde belirgin bir şekilde karşımıza
çıkan topraklarda Kum oranı çok yüksektir. Anakayaya bağlı olarak gelişenleri
ise rendzina "kalker" ve grumusol "kil marn" toprakları olarak belirlenirler.
Rendzina toprakları ülkemizde yumuşak kireç taşının yaygın olduğu alanlarda görülür.
İç Anadolu, Ege ve Doğu Anadolu bölgelerinde en fazla dikkati çeken bu topraklar
genellikle tahıl üretimi için çok elverişlidir.
Grumusol topraklar ise killi, kireçli, marnlı depolara bağlı olarak gelişme gösterirler.
Türkiye'de dikkati çektikleri alanlar ise Trakya'da Ergene havzası Güney Marmara
bölümünde Bursa-Karacabey arası, Muş ovası ve Konya havzasının bazı kesimleridir.
Kil oranının yüksek olduğu bu topraklar aynı zamanda koyu renkli ağır
bünyelidir. Yaz döneminde kuruduklarında bu topraklarda yer 2-3 cm. genişliğinde
ve 50-75 cm. derinliğinde çatlaklar meydana gelir. Organik madde bakımından
zengin olan grumusol topraklar tarımsal faaliyetler için elverişlidir.
Bunun dışında ülkemizdeki diğer intrazonal topraklar ise kurak iklim şartları ile kapalı
drenaj sisteminin bulunduğu yerlerde ve anakayada tuz oranının fazla olduğu
kesimlerde gelişme gösterirler. Bu tip topraklar içinde en fazla yer kaplayan ve dikkati
çekenler solonçak "Tuzlu Toprak" lardır. İç Anadoluda Konya havzasında Akgöl,
Çumura çevrelerinde, Erzurum ovasının merkezi kesimde Küçük ve Büyük
Menderes deltalarının denize yakın olan bölümlerinde görülürler. Bu sahalarda
topraklarda taban suyundaki sülfat ve klorür tuzlarının kapilerite ile yüzeye çıkması
sonucunda yer yer beyaz renkli lekeler görülür. Ayrıca toprak yüzeyinde şişmeden
dolayı ortaya çıkan kabarıklıklarda dikkati çeker. Diğer İntrazonal topraklar
içinde dar sahalarda görülenler ise bileşimlerinde genelde sodyum ve karbonatların
hakim olduğu alkali topraklar çorak "Tuzlu-Alkalı" topraklar tabansuyu seviyesinin
yüksek olduğu hidromorfik topraklar yüksek dağlık alanlarda orman sınırının
üzerindeki dağ çayırları ve göl kenarlarında görülen turbabalık topraklar olmak
üzere belirlenir.

3. Toprak Erezyonu
Günümüzde ülkemizdeki toprakları çok yakından ilgilendiren en önemli konu
erezyondur. Bu bakımdan Türkiye dünya ülkeleri içinde erezyonun en fazla görüldüğü
memleketlerden birisidir. Ülkemiz topraklarının yarısına, yakın bölümü erez-
yon ile karşı karşıyadır. Toprakların aşınıp süpürülmesi anlamına gelen erezyon
olayında en önemli etken ülkemizin arızalı ve eğim değerleri çok yüksek bir jeomorfolojik
yapıya sahip olmasıdır. Eğimli alanlarda çok hızlı hareket eden sel suları önce
doğal bitki örtüsünü daha sonrada zaten ince olan toprak tabakasını da kolaylıkla
tahrip eder. Aşağı seviyelerde gelişi güzel bir şekilde biriken bu maddeler akarsular
vasıtası ile de denizlere taşınır ki ülkemizde her yıl bu şekilde kaybolan toprağın
miktarı 400 milyon ton civarındadır.
Ayrıca az yağışlı ve kurak devreleri uzun olan İç ve Güneydoğu Anadolu bölgelerimizde
görülen şiddetli rüzgarlarda toprağın süpürülmesine erezyona uğramasına
neden olur. Bu bakımdan ülkemizde erezyonu oluşturan nedenleri reliyef şartları,
yanlış arazi kullanımı, doğal bitki örtüsünün bilinçsizce tahribi, iklim, anakayanın
yapısı olarak özetliyebiliriz.
İşte bu nedenler neticesinde ortaya çıkan erezyon ülkemiz arazilerinde verimin
düşmesine, barajlarımızın siltasyon ile kısa süre içinde dolmasına, topobiyo-klımatik
ortamın bozulmasına neden olur.
Bütün bunların dışında erezyonun ülkemizde bu derecede şiddetlenmesinin bir
başka nedeninin son yıllarda görülen nüfus artış hızındaki fazlalık olduğunuda belirtemiz
gerekir. Gerçekten ülkemiz topraklarımız üzerindeki erezyon nüfus artışı
ile doğru orantılı olarak artmıştır. Nüfusun artması ile yeni tarım alanları ile mera
sahaları için özellikle ormanlardan, eğimli sahalardan çevirmeler yapılarak yamaçlar
kullanıma açılmış ve böylecede erezyon hızlandırılmıştır. Diğer taraftan artan
nüfus için yeni yerleşim alanlarına ihtiyaç duyulması beraberinde çarpık bir yerleşim
biçimini (gece kondu) getirmiş doğanın dengesi bozulmuştur. Topraklarımızı
tehdit eden bu büyük tehlikelerden kurtulmak için öncelikle toprak arazi kabiliyet
sınıflarının tesbit edilmesi ve kullanım biçiminin ona göre yeniden düzenlenmesi
gereklidir. Sulamanın mümkün olamayacağı kesinleşmiş araziler mutlak olarak
mera haline getirilmeli aşırı otlatma ordan kaldırılmalıdır. Bunun dışında köylünün
tarım arazilerini kullanma şekilleri modern metotlar ve erezyonun zararları ehliyetli
kişilerce kırsal kesimde yaşayanlara anlatılmalıdır. Ayrıca ağaçlandırma çalışmalarına
kamu ve özel kuruluşlarca büyük destekler verilmelidir.
Özet
Bitkilerin büyük çoğunluğu için gerekli olan toprak örtüsü ülkemizde farklı tipler gösterecek
şekilde karşımıza çıkar. Bunun başlıca nedeni kaya tabiatı, reliyef ve iklim özellikleridir. Ülkemizde
yerküre üzerinde görülen başlıca toprak tiplerinin hemen hepsi mevcuttur. Türkiye'de
zonal toprak tipleri alan bakımından en geniş sahayı kaplar. Zonal toprak tiplerinden
pedalferler daha nemli olan kıyı bölgelerimizde dikkat çekerken pedolkerler ise klimatik bakımdan
daha kurak alanlarda görülürler. Toprak örtüsünün oluşumu ve bu örtünün kalınlığı
inceliği diğer bir değişle horizonlaşma pedojenez şartlarına ve süresine bağlıdır.