Muhammed Emin Resulzade

[-]

Demokratik Devleti Azerbaycan'ımın Kurucu Lideri MUHAMMED EMİN RESULZADE

BİR KERE YÜKSELEN BAYRAK BİR DAHA İNMEZ...
(1884 - 1955) Tarihteki ilk Türk Cumhuriyeti olan Azerbaycan Cumhuriyeti'nin kurucusu ve ilk Cumhurbaşkanı Muhammed Emin Resulzâde 1884'te Bakü'de dünyaya geldi. Çalışma hayatına 19 yaşında iken gazete yazarlığı ile başladı. Tiflis'te yayınlanan Şark-i Rus, Azerbaycan'da Hüseyinzâde Ali Bey Turan'ın Hayat ve Füyuzat ile Ahmet Ağaoğlu'nun Irşat ve Terakki gazetelerinde yazdı. Bakü'de haftalık Tekâmül, sonra Yoldaş dergilerini yayınladı. 1905'te siyâsete atıldı. Çarlık yönetimine karşı gizli bir dernek kurdu. Takibata uğrayınca Türkiye'ye kaçtı. 1913'te Çarlık yönetimi af çıkarınca Bakü'ye döndü. 1917'de Bağımsız Azerbaycan fikrini savunan Müsâvât Partisi'nin başkanı oldu. Türkistan'daki diğer Türk Cumhuriyetleri'nin de Rusya'dan ayrılması ve Türk Devletleri Federasyonu kurulması fikrini savunuyordu. 28 Mayıs 1917'de Azerbaycan Cumhuriyeti kuruldu ve ilk cumhurbaşkanı oldu. Cumhuriyet iki yıl yaşadı. Kızıl Ordu Azerbaycan'ı işgal edince Resulzâde önce Almanya'yla gitti. Ikinci Dünya Savaşı sonunda Almanya teslim olunca Türkiye'ye geldi, Ankara'ya yerleşti. 6 Mart 1955'te vefat etti.

Muhammed Emin Resulzade:
Türk Milliyetçiliğinin Önemli kişilerinden biri olan Azerbaycanlı fikir, siyaset adamı ve yazar Muhammed Emin Resulzade 1884 yılında Bakü'de doğdu.
Dindar bir aileden gelen Resulzade, 19 yaşındayken Tiflis'te yayımlanan Şarki Rus gazetesinde ilk makalesini yayımladı. Hüseyinzade Ali Bey'in (Turan) çıkardığı Hayat ve Füyuzat ile Ahmet Ağaoğlu'nun yayımladığı İrşat ve Terakki gazetelerine makaleler gönderdi. 1905-1908 arasında Bakü'de haftalık 'Tekamül' ve 'Yoldaş dergilerini yayımladı.
1905'te siyasete atılan Resulzade, Çarlık yönetimine karşı gizli bir gençlik örgütü kurdu. Daha sonra Rusya'dan kaçmak zorunda kalan Resulzade, önce İran'a, ardından da 1911'de İstanbul'a gitti ve Türk Ocağı'na katıldı.
Türk Yurdu Dergisi'nin yazı kadrosunda yer aldı. 1913'te Çarlık yönetimi af çıkarınca tekrar Bakü'ye döndü. Yayımladığı 'Dirlik' dergisinde, sadeleştirilmiş, her Türkün anlayabileceği ve Türkleri birleştirecek bir Türkçe geliştirilmesini savundu. 1917'de Rusya'dan ayrılmak isteyen sosyalist-halkçı Müsavat Partisi başkanı seçildi. Parti, onun da katkısıyla kısa sürede Azerbaycan 'm en büyük partisi durumuna geldi. Resulzade, Mayıs 1917'de Moskova'da toplanan Birinci Müslüman Kongresi'ne katıldı.
Kongrede bir federasyon içinde bağımsız Türk devletleri kurulmasını savundu. Bütün Rusya Müslümanlarının bir 'kültürel federasyon' kurmalarını önerdi. Savunduğu görüşler Kongre tarafından benimsendi.28 Mayıs 1918'de toplanan Azerbaycan Milli Şurası, 'Milli Azerbaycan Cumhuriyeti'ni ilan ederek, Muhammed Emin Resulzade'yi Cumhurbaşkanı seçti.
Fakat, Türkiye tarafından derhal tanınan bu Cumhuriyet, Kızıl ordu'nun 27 Nisan 1920'de Azerbaycan 'ı işgaliyle ortadan kalktı. Resulzade, bu işgale karşı gizli direnişi örgütledi. Daha sonra Sovyet gizli polis örgütü ÇEKA tarafından yakalandı, ama eski dostu Stalin'in müdahalesiyle Moskova'ya götürüldü ve orada bir süre gözaltında tutuldu. 1922'de kaçarak İstanbul'a giden Resulzade, daha sonra Batı Avrupa'ya geçerek, orada Rus göçmenlerinin örgütlendiği, Komintern karşıtı Prometeus Örgütü'ne katıldı. 1934'te diğer Kafkasyalı önderlerle birlikte Brüksel'de Kafkas Konfederasyonu Paktı'nı imzaladı.
1941'de Almanya Rusya'ya saldırınca, Alman Dışişleri Bakanlığı, öteki Kafkasyalı liderlerle birlikte Resulzade'yi de Almanya'ya davet etti. Almanlar Kafkaslar'ı Sovyet yönetimine karşı ayaklandırmak için bu önderleri kullanmayı düşünüyorlardı. Resulzade Almanya'da üç yıl süreyle 'istiklal' gazetesini ve 'Kurtuluş' dergisini çıkardı.
Muhammed Emin Resulzade, Almanya ikinci Dünya Savaşı'nda teslim olunca, Nisan 1945'te Almanya'daki Amerikan işgal bölgesine geçti. 1947'de Türkiye'ye geçerek Ankara'ya yerleşti. Soğuk Savaş yıllarında ABD de Sovyetler'e karşı Resulzade'den yararlanmak istedi. Resulzade, 1951'de Amerika'nın Sesi Radyosu'nun SSCB'deki Türklere yönelik programlarında 6 konuşma yaparak, Azerbaycan 'in Kızılordu tarafından işgalini anlattı.
Muhammed Emin Resulzade'nin eserleri arasında; Azerbaycan Cumhuriyeti Keyfiyet-i Teşekkülü ve Şimdiki Vaziyeti (1922), istiklal Mefkuresi ve Gençlik (1925), Azerbaycan Misak-ı Millisi (1927), Milliyetçilik ve Bolşevizm (1928) ve 800. Yıldönümü Münasebetiyle 1141-1941 Azerbaycan Şairi Nizami 1951) sayılabilir. Ayrıca istanbul'da Yeni Kafkasya (1923-1927), Azeri Türk (1928), Ödlü Yurt (1929-1931) ve Bildiriş (1931) dergilerini de yayımladı.
MUHAMMED EMİN RESULZÂDE KİMDİR?
1884-1955 yılları arasında yaşayan Resulzade, Azerbaycan Türklerinin yetiştirdiği en büyük devlet ve hükûmet adamlarının başında gelir. Onun sağlığında iken anlatanlar “kalem, kelâm ve mefkûre üstadımız” sözleri ile ifade etmişlerdir. Resulzâde'nin, mütefekkir ve inkılâpçı, siyaset ve devlet adamı, muharrir, edip ve hatip cephelerinden çeşitli portreleri yapılabilir. Resulzâde ise bu cephelerin hemen hepsinde de büyük bir üstat durumundadır. Azerbaycan Cumhuriyeti'nin kurulmasında, işlemesinde ve gelişmesinde bizzat katıldığı liberal-demokratik bir mefkûreyi, mücâdeleci bir taktik ile birleştirmesini bilen Resulzâde, inkılâpçı bir hürriyet ordusunun yetişmesine, daha genç yaşlarda başlamıştı. Çarlık Rusya'sının genç Resulzâde'si, 1903 ve 1904 yıllarında, kendisinin kurduğu “Azerbaycanlı Genç İnkılâpçılar Komitesi”nin başında bulunmuştur. Çarlık Rusyasının istibdadına karşı direnen ilk makalelerini de bu dönemde 1903 yılında yayınlamıştır. Kısa bir süre sonra 1905'de patlak veren Rus-Japon savaşında Çarlığın yenilmesi Rusya'daki mutlakıyet ve koyu istibdadın temellerini de sarsmıştır. Bakû gibi Türk kültürünün merkezlerinden birisi olan Azerbaycan'da uyanış hareketine dayanamayan jandarma-polis devleti yarım yamalak bir meşrutî yönetime rıza göstermek zorunda kalmıştı. 1905'de temin olunan bu sınırlı hürriyet sayesinde Azerbaycan'ın bu en büyük aydınlar merkezi Bakü'de günlük, aylık ve haftalık gazete ve dergiler yayınlanmaya başlamıştır.Basında Ali Merdan Topçubaşı, Ahmed Ağaoğlu, Hüseyinzade Ali ve Azerbaycan basının kurucusu durumundaki Zerdablı Hasan Beyler'in başını çektikleri aydınlar topluluğu Batı Avrupa kültürünün verdiği büyük birikimle ülkelerinin istiklâline ve yükselmesine gönül vermiş büyük bir topluluk vardı. Bu yazarlar ve aydınlar kafilesine Resulzâde de katılmıştı. Azerbaycan millî çevrelerini dolduran garpçılık-Avrupacılık, şarkçılık-İslâmcılık ve Çağdaşlaşmak şeklinde yorumlayan ve formüle eden Ali Bey (Hüseyinzâde) daha sonraları Ziya Gökalp tarafından da benimsenerek işlenen bu temel prensipler, genç Resulzâde üzerinde kuvvetle etkili oluyordu. Çok geçmeden onu, 1906'da neşriyatına başlayan “Tekâmül”ün başında görürüz. İnkılâpçı milletsever gençliğin fikirlerine tercüman olan bu gazetenin program makalesinde, kendi deyimi ile “milletlerin, kavimlerin, toplulukların, sınıfların ve şahısların hukukta ve seçtikleri yolda hür ve eşit olmalarını ve her türlü saldırıdan korunmalarını” savunan genç ve inkılapçı düşünür Resulzâde, bu tezini hayatı boyunca işleyecek ve “insanlara hürriyet, milletlere istiklâl” şeklinde formüle ettiği millî bir mefkûre haline getirecektir
Alinti